ಕೆಲವು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ವರ್ಣವೃತ್ತಗಳ ಗತಿಮೀಮಾಂಸೆ - 8

This article is part 8 of 10 in the series ವರ್ಣವೃತ್ತಗಳ ಗತಿಮೀಮಾಂಸೆ

{ಜಲೋದ್ಧತಗತಿ} ಪೃಥ್ವೀವೃತ್ತದ ಪ್ರಸ್ತಾರದಲ್ಲಿ ‘ಜಲೋದ್ಧತಗತಿ’ ಎಂಬ ಪ್ರಬಲವಾದ ಲಯಾನ್ವಿತ ವೃತ್ತ ಗರ್ಭೀಕೃತವಾಗಿರುವುದು ಮತ್ತೊಂದು ವಿಶೇಷ: 

ಪೃಥ್ವೀ

[u – u u u – u – u u u –] u – – u – 

ಜಲೋದ್ಧತಗತಿ

u – u u u – | u – u u u –

ಪೃಥ್ವಿಯಲ್ಲಿ ಜಲೋದ್ಧತಗತಿಯ ಒಂದು ಪಾದದ ಬಳಿಕ ಉಳಿಯುವ ಐದು ಅಕ್ಷರಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರೆ ಅಲ್ಲಿಯೂ ಸಂತುಲಿತಮಧ್ಯಾವರ್ತಗತಿಯ ಒಂದು ಘಟಕ ಇರುವುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ (u – – u –). ಈಗ ಈ ಸಾಲನ್ನು ಹನ್ನೆರಡು ಅಕ್ಷರಗಳ ಬಳಿಕ ಯತಿ ಇರುವಂತೆ ಪಠಿಸಿದರೆ ಅದು ಶ್ರುತಿಕಟುವಾಗಿ ತೋರದ ಲಯಾನ್ವಿತ ವೃತ್ತದಂತೆ ಭಾಸವಾಗುತ್ತದೆ:

u – u u u – u – u u u – | u – – u – 

ಉಮಾಪತಿಸಖಂ ರಮಾಸಹಚರಂ ಭಜೇ ಮಾಧವಂ

ಪ್ರಮಾತ್ಮಕಪದಂ ಭ್ರಮಾಂತಕಮಹಂ ಪ್ರಭುಂ ಪಾವನಮ್ ||

ಈಗ ಲಯಾತ್ಮಕ ಗತಿಯಲ್ಲಿ ಶ್ರುತಿಕಟುತ್ವ ಕಾಣದಂತಾಗಿರಲು ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣ ಮೊದಲ ಹನ್ನೆರಡು ಅಕ್ಷರಗಳನ್ನು ಸಂತುಲಿತಮಧ್ಯಾವರ್ತಗತಿಯಲ್ಲಿ ಪಠಿಸದೆ ಕೇವಲ ಶುದ್ಧಮಧ್ಯಾವರ್ತಗತಿಯಲ್ಲಿ ಪಠಿಸಿರುವುದೇ ಆಗಿದೆ. ಈಗ ಪ್ರಸ್ತುತ ಬಂಧದ ಕಡೆಯ ಘಟಕವು ಅಪ್ಪಟ ಸಂತುಲಿತಮಧ್ಯಾವರ್ತಗತಿಯದೇ ಆಗಿದ್ದರೂ (೩+೫) ಪಾದದ ಮಿಕ್ಕೆಲ್ಲ ಭಾಗ ಚತುಷ್ಕಲವಾಗಿ ವಿಭಕ್ತವಾಗುವ ಶುದ್ಧಮಧ್ಯಾವರ್ತಗತಿಯನ್ನೇ ತಳೆದು ಮುಂದಿನ ಭಾಗವನ್ನು ತನ್ನದೇ ಗತಿಯ ನಡುವೆ ತೋರಿಕೊಳ್ಳುವ ಗಣಪರಿವೃತ್ತಿ ಎಂಬಂತೆ ಕೇಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ನಾವು ಇಂಥ ಸಂದರ್ಭಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರಾಜಾತಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಕಷ್ಟು ಕಂಡಿರುವ ಕಾರಣ ಇದು ವಿಚಿತ್ರವೇನಲ್ಲ. ಇನ್ನು ಕಡೆಯ ಘಟಕದ ಮೊದಲಿಗೆ ಬರುವ ಲ-ಗಂ ವಿನ್ಯಾಸದ ಪ್ಲುತಿ ಕೂಡ ಹೊರಚ್ಚಾಗಿ ಎದ್ದುನಿಲ್ಲದು. ಏಕೆಂದರೆ ಇಂಥ ಪ್ಲುತಿಯ ಕೇಳ್ಮೆಗೆ ಶ್ರೋತೃಗಳನ್ನು ಸಜ್ಜುಗೊಳಿಸುವ ಹಾಗೆ ಪಾದದ ಮೊದಲಿಗೆ ಲಯ ತಪ್ಪದಂತೆ ಎರಡು ಜ-ಗಣಗಳು ಬಂದಿವೆ. ಇವು ಪ್ಲುತಿಯ ಪರಮಾಯತನಗಳೆಂಬುದನ್ನು ಛಂದೋವಿದರೆಲ್ಲ ಬಲ್ಲರು. ಇಷ್ಟೆಲ್ಲ ಬಗೆಯ ಗತಿಸಂತುಲನವನ್ನು ಹೊಂದಿಯೂ ಪ್ರಸ್ತುತ ವಿನ್ಯಾಸವು ಗಾಂಭೀರ್ಯಕ್ಕೆ ಎರವಾಗದ, ಉತ್ಸಾಹವನ್ನು ಬಿಂಬಿಸುವ ಪೃಥ್ವೀವೃತ್ತದ ವಿಶಿಷ್ಟ ಗತಿಯ ಮುಂದೆ ಚೆಲ್ಲುಚೆಲ್ಲಾಗಿ ತೋರುತ್ತದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಪೂರ್ವೋಕ್ತ ವಿನ್ಯಾಸದಲ್ಲಿ ಎದ್ದುಕಾಣುವ ಪ್ಲುತಿಗಳು. ಇವು ಲಯಸಮತೆಯೊಡನೆ ಅದೆಷ್ಟು ಹದವರಿತು ಬಂದರೂ ತಮ್ಮ ತಾರಳ್ಯವನ್ನು ತೊರೆಯುವುದಿಲ್ಲ. ಇದನ್ನು ಕಂಡಾಗ ಲಯಾನ್ವಿತ ಮತ್ತು ಲಯರಹಿತ ಬಂಧಗಳ ನಡುವಣ ಸಂಕ್ರಮಣಸೂಕ್ಷ್ಮತೆ ಎಂಥದ್ದೆಂಬುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.

{ಪ್ರಮಿತಾಕ್ಷರಾ} ಜಲೋದ್ಧತಗತಿಯನ್ನೂ ಅದರ ಉತ್ಕಟ ಪ್ಲುತಿಯನ್ನೂ ನೆನೆದಾಗ ಈ ವೃತ್ತಕ್ಕೆ ತುಂಬ ಹತ್ತಿರವಾದ ಪ್ರಮಿತಾಕ್ಷರಾ ನೆನಪಾಗುತ್ತದೆ. ಜಲೋದ್ಧತಗತಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಇದು ಸಾಕಷ್ಟು ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಬಂಧ. ಭಾರವಿಯಿಂದ ಮೊದಲ್ಗೊಂಡು ಹಲವರು ವಿದ್ವತ್ಕವಿಗಳು ತಮ್ಮ ಕಥನಗಳಿಗಾಗಿ ಇದನ್ನು ಬಳಸಿದ್ದಾರೆ. ಪ್ರಮಿತಾಕ್ಷರಾವೃತ್ತಕ್ಕೆ ಇಂಥ ಪ್ರಾಶಸ್ತ್ಯ ಬಂದದ್ದು ಏಕೆಂದು ಪರಿಶೀಲಿಸಿದಾಗ ಅದು ಜಲೋದ್ಧತಗತಿಗಿಂತ ಕಡಮೆಯ ಪ್ರಮಾಣದ ಪ್ಲುತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವುದೇ ಕಾರಣವೆಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ. ಇದು ಸಹಜವಾಗಿಯೇ ತನ್ನ ಪ್ರಸ್ತಾರದಲ್ಲಿ ಜ-ಗಣವೊಂದನ್ನು ತಗ್ಗಿಸಿಕೊಂಡು ಅದರ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಅವರೋಹಣಕ್ರಮದ ಗತಿಯನ್ನುಳ್ಳ ಸ-ಗಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ನಾವಿನ್ನು ಎರಡೂ ವೃತ್ತಗಳನ್ನು ಒಟ್ಟಿಗೆ ಪರಿಶೀಲಿಸಬಹುದು:

ಜಲೋದ್ಧತಗತಿ

u – u u u – | u – u u u –  

ಪ್ರಮಿತಾಕ್ಷರಾ

u u – u – u | u u – u u –

ಜಲೋದ್ಧತಗತಿಯ ಮೊದಲನೆಯ ಸ್ಥಾನದ ಜ-ಗಣ ಪ್ರಮಿತಾಕ್ಷರಾವೃತ್ತದಲ್ಲಿ ಎರಡನೆಯ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಬಂದಿದೆ; ಮೂರನೆಯ ಸ್ಥಾನದ ಜ-ಗಣ ಸ-ಗಣಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶ ನೀಡಿ ಮರೆಯಾಗಿದೆ. (ಉಭಯವೃತ್ತಗಳ ಚತುಷ್ಕಲಗಣಘಟಿತವಾದ ಮಧ್ಯಾವರ್ತಗತಿಯ ಲಯಾನ್ವಿತತೆ ಅಕ್ಷತವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.) ಇದಿಷ್ಟೇ ಮಾರ್ಪಾಡಿನಿಂದ ಉಂಟಾಗಿರುವ ಪರಿಣಾಮ ಗಣನೀಯವಾದುದು. ಇದನ್ನು ಪರಿಭಾವಿಸಿದಾಗ - ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ತೀವ್ರಸ್ವಭಾವದ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಹೇಗೋ ಛಂದಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಪ್ಲುತಿಗೆ ಎಡೆನೀಡುವ ವಿನ್ಯಾಸಗಳು ಹಾಗೆಯೇ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ. ಇಂಥ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳೂ ವೈಚಿತ್ರ್ಯಗಳೂ ಸಮಾಜ ಮತ್ತು ಛಂದಸ್ಸುಗಳಿಗೆ ಬೇಕು. ಆದರೆ ಇವುಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಮಿತಿ ಇರಬೇಕು.

{ಪ್ರಮಿತಾಕ್ಷರಾ ಮತ್ತು ಕಂದ} ಪ್ರಮಿತಾಕ್ಷರಾವೃತ್ತದ ಗತಿಸುಭಗತೆಗೆ ಮತ್ತೂ ಒಂದು ಉಪಪತ್ತಿಯನ್ನು ಕೊಡಬಹುದು. ಅದು ಮಾತ್ರಾಜಾತಿಯ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಸೇರುವ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಕಂದಪದ್ಯವನ್ನು ತನ್ನೊಳಗೆ ಆದ್ಯಂತ ಗರ್ಭೀಕರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಹೊಂದಿದೆ. ಹೆಚ್ಚೇನು, ಎರಡೂ ಬಂಧಗಳ ಮಾತ್ರಾಸಂಖ್ಯೆ ಒಂದೇ ಆಗಿದೆ. ರಸಾಯನಶಾಸ್ತçದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಒಂದೇ ಮೂಲವಸ್ತುವಿನ ಬಹುರೂಪಗಳಂತೆ (allotropic forms) ಈ ಬಂಧಗಳು ತೋರುತ್ತವೆ. ಗರ್ಭೀಕರಣದ ಬಗೆ ಹೀಗೆ;

ಪ್ರಮಿತಾಕ್ಷರಾ

[u u – u – u u u –] [u u –

u u – u – u u u – u u –]

[u u – u – u u u –] [u u –

u u – u – u u u – u u –]

ಕಂದ

u u – u – u u u –

u u – u u – u – u u u – u u –

u u – u – u u u –

u u – u u – u – u u u – u u –

ಇದಕ್ಕೊಂದು ಗರ್ಭಕವಿತೆಯ ಉದಾಹರಣೆಯನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು:

ಪ್ರಮಿತಾಕ್ಷರಾ

ಕವಿತಾನುಭೂತಿಸುಖಮಂ [ಸವಿಯಂ

ಸವನಿಪ್ಪ ಕಬ್ಬಿಗನುಮಾ ಕವಿಯಂ] |

ಸ್ತವನಿಪ್ಪ ಭಾವುಕನುಮೀ [ಬುವಿಯೊಳ್

ಶಿವಶಾರದಾತ್ಮರಸತತ್ತ್ವರೆ ದಲ್] ||

ಕಂದ

ಕವಿತಾನುಭೂತಿಸುಖಮಂ

ಸವಿಯಂ ಸವನಿಪ್ಪ ಕಬ್ಬಿಗನುಮಾ ಕವಿಯಂ |

ಸ್ತವನಿಪ್ಪ ಭಾವುಕನುಮೀ

ಬುವಿಯೊಳ್ ಶಿವಶಾರದಾತ್ಮರಸತತ್ತ್ವರೆ ದಲ್ || (ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಅವಧಾನಕಲೆ, ಪು. ೨೫೧)

ಪ್ರಮಿತಾಕ್ಷರಾವೃತ್ತದಲ್ಲಿ ಕಂದವನ್ನು ಗರ್ಭೀಕರಿಸುವಾಗ ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ ಕಟ್ಟಲೆಯಾಗಿ ಬಂದ ಆದಿಪ್ರಾಸವನ್ನು ಗಮನಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಈ ಕಾರಣದಿಂದ ಪೂರ್ವೋಕ್ತ ವೃತ್ತದ ಓಜಪಾದಗಳ ಕಡೆಯ ಗಣದಲ್ಲಿ ಆದಿಪ್ರಾಸಕ್ಕೆ ಸಂವಾದವನ್ನು ತರಲಾಗಿದೆ. ಪ್ರಮಿತಾಕ್ಷರಾ ಕಂದವಾಗಿ ಪಠಿಸಲ್ಪಟ್ಟಾಗ ಓಜಪಾದಗಳ ಕಡೆಯ ಗಣದ ಪ್ರಾಸಗಳು ಕಂದದ ಯುಕ್ಪಾದಗಳ ಆದಿಪ್ರಾಸದ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಗಳಿಸುವುದು ಸುವೇದ್ಯ. ಕನ್ನಡದ ಗರ್ಭಕವಿತಾರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಈ ಎಚ್ಚರವನ್ನು ನಿಯತವಾಗಿ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದುದು ಚಿತ್ರಕವಿತಾವೇತ್ತರಿಗೆ ತಿಳಿದುದೇ ಆಗಿದೆ.

ಇನ್ನು ನಾವು ಪೃಥ್ವೀವೃತ್ತಕ್ಕೆ ಮರಳಬಹುದು. ಇದರ ವಿನ್ಯಾಸದಲ್ಲಿ ಮತ್ತೂ ಒಂದು ಬಗೆಯ ಗತಿವೈಚಿತ್ರ್ಯವಿದೆ:

[u] – u u u | – u – | [u] u u – u | – – u | – 

ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿದ ಎರಡು ಲಘುಗಳನ್ನು ಅತೀತವಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಮಿಕ್ಕ ಭಾಗವನ್ನು ಐದೈದು ಮಾತ್ರೆಗಳ ಗಣಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿ ವಿಂಗಡಿಸಿಕೊಂಡ ಬಳಿಕ ಕಡೆಗೊಂದು ಗುರು ಊನಗಣದಂತೆ ಉಳಿಯುತ್ತದೆ. ಈ ಪ್ರಸ್ತಾರವನ್ನು ಅತೀತಗ್ರಹದ ನಿಯಮಕ್ಕನುಸಾರ ಪಠಿಸಿದರೆ ವಿಲಕ್ಷಣವಾದ ಖಂಡಗತಿ ತೋರಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ:

[ವಿ]ಭಾವರಿಯ ಶೋಭೆಯೇಂ | [ವಿ]ಬುಧಲೋಕಸಮ್ಮೋಹಕಂ

[ವಿ]ಭೂತಿಕರಭಾವಮೇ | [ವಿ]ಜಯಿಸಿರ್ಪ ಪಾಂಗಂತೆವೋಲ್ ||

ಈ ಎರಡು ಸಾಲುಗಳು ಪೃಥ್ವಿಯ ಮೂಲಧಾತುವಾದ ಲಾಲಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಬಾಗು-ಬಳಕುಗಳನ್ನು ಮರೆಯಿಸಿದಂತೆ ಕೇಳುತ್ತವೆ; ಆವೇಶ-ಓಜಸ್ಸುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ತೋರುತ್ತವೆ. ವಿಶೇಷತಃ ಪ್ರತಿ ಪಾದದ ಪೂರ್ವೋತ್ತರಾರ್ಧಗಳ ಮೊದಲಿಗೆ ಬರುವ ಅತೀತಗ್ರಹ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವಾರ್ಧದ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಯತಿಸ್ಥಾನದ ವಿಶ್ರಾಂತಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಕಾಲ ವಿರಮಿಸಬೇಕಾದ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಯಿಂದ ಉಂಟಾದ ಮೌನದ ಕಾರಣ ಪ್ರಸ್ತುತ ಗತಿಗೆ ವಿಲಕ್ಷಣತೆ ಬಂದಿದೆ. ಈ ಎಲ್ಲ ಅಂಶಗಳು ಪ್ರಸ್ತುತ ಗತಿಯನ್ನು ಛಂದಃಶಾಸ್ತ್ರದ ಪಾಠ್ಯಪರಿಧಿಯಿಂದ ಸಂಗೀತಶಾಸ್ತ್ರದ ಗೇಯಪರಿಧಿಯತ್ತ ಸೆಳೆಯುತ್ತಿವೆ.

ಪೃಥ್ವಿಯಲ್ಲಿ ಇಷ್ಟೆಲ್ಲ ಬಗೆಯ ಗತಿವೈವಿಧ್ಯದ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇರುವ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಅದು ‘ಅತ್ಯಷ್ಟಿ’ವರ್ಗದ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ವೃತ್ತವೆನಿಸಿದೆ. ಈ ವರ್ಗದ ಮಿಕ್ಕ ಮೂರು ನಾಲ್ಕು ಗಣ್ಯ ವೃತ್ತಗಳೆನಿಸಿದ ಹರಿಣಿ, ಶಿಖರಿಣಿ, ಮಂದಾಕ್ರಾಂತಾ ಮುಂತಾದುವುಗಳ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಪೃಥ್ವಿಯನ್ನು ಹೋಲಿಸಿದಾಗ ಅವೆಲ್ಲ ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಗೋತ್ರಕ್ಕೆ ಸೇರಿದಂತೆಯೂ ಇದು ಮಾತ್ರ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿರುವಂತೆಯೂ ತೋರುತ್ತದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣ ಅವುಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಪೃಥ್ವಿಯಲ್ಲಿರುವ ಲಯಾನ್ವಿತತೆ ಮತ್ತದನ್ನು ಸತತವಾಗಿ ಮರೆಯಿಸುವುದರಲ್ಲಿರುವ ಯತಿಸ್ಥಾನದ ಪ್ರಯತ್ನ.

ಈ ಎಲ್ಲ ಚರ್ಚೆಯಿಂದ ಪೃಥ್ವೀವೃತ್ತದ ಯತಿಸ್ಥಾನ ಅದೆಷ್ಟು ನಿರ್ಣಾಯಕವೆಂದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ. ಸೇಡಿಯಾಪು ಅವರು ನಿರೂಪಿಸಿದಂತೆ ವರ್ಣವೃತ್ತಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನ ಗತಿಗಳ ಸಂಧಿಸ್ಥಾನವೇ ಯತಿ. ಪೃಥ್ವಿಯಲ್ಲಾದರೋ ವಿಭಿನ್ನ ಗತಿಗಳಿಗೆ ಅವಕಾಶವೇ ಇಲ್ಲ. ಹೀಗಾಗಿ ವೃತ್ತವೊಂದರ ಗುರು-ಲಘುಗಳ ವಿನ್ಯಾಸದಿಂದಲೇ ಸಹಜವಾಗಿ ಉನ್ಮೀಲಿತವಾಗಬೇಕಿರುವ ಯತಿಸ್ಥಾನ ಪೃಥ್ವಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಯತ್ನಗೋಚರವಾಗಿದೆ. ದಿಟವೇ, ಶಾರ್ದೂಲವಿಕ್ರೀಡಿತ, ಮತ್ತೇಭವಿಕ್ರೀಡಿತ, ಉತ್ಪಲಮಾಲೆ, ಚಂಪಕಮಾಲೆ ಮೊದಲಾದ ಯತಿಪ್ರಬಲವಲ್ಲದ ವೃತ್ತಗಳಲ್ಲಿ ಕೂಡ ಯತಿಸ್ಥಾನ ಪ್ರಯತ್ನಗೋಚರವಾದುದು. ಆದರೆ ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಪೃಥ್ವಿಯಲ್ಲಿರುವಂಥ ಲಯಾನ್ವಿತತೆ ಎದ್ದುಕಾಣದು. ನಾವೆಲ್ಲ ಬಲ್ಲಂತೆ ಲಯಾನ್ವಿತ ವೃತ್ತಗಳ ಯತಿಸ್ಥಾನಗಳು ಆಯಾ ಗಣಾವರ್ತಗಳ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತವೆ. ಇಂಥ ಸಂದರ್ಭ ಪೂರ್ವೋಕ್ತ ವೃತ್ತಗಳಲ್ಲಿಲ್ಲ. ಹೀಗಾಗಿಯೇ ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಯತಿಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ತ್ವವಿಲ್ಲ; ಪಾದಮಧ್ಯದ ಯತಿವಿಲಂಘನದಿಂದ ಶ್ರುತಿಕಟುತೆ ಉಲ್ಬಣಿಸುವುದಿಲ್ಲ.

ಪೃಥ್ವಿಯನ್ನು ಲಯಾನ್ವಿತ ವೃತ್ತವಾಗಿ ರೂಪಿಸಬಾರದೆಂಬ ಇಂಗಿತದಿಂದಲೇ ಕವಿ-ಲಾಕ್ಷಣಿಕರು ಹೊರಟ ಕಾರಣ ಗಣಾವರ್ತಗಳ ಮುಗಿತಾಯದ ಯತಿಸ್ಥಾನಕ್ಕಲ್ಲಿ ಆಸ್ಪದವಿತ್ತಿಲ್ಲ. ವಿಭಿನ್ನಗತಿಗಳ ಬೆಸುಗೆಯಿಲ್ಲದ ಕಾರಣ ಸಹಜಯತಿಗೆ ಆಸ್ಪದವಾಗಿಲ್ಲ. ಹೀಗಾಗಿ ಕವಿಕುಲ ಸಾಕಷ್ಟು ಪ್ರಯೋಗಗಳನ್ನು ನಡಸಿ ಎದ್ದುಬಿದ್ದ ಬಳಿಕವೇ ಪೃಥ್ವಿಯ ಯತಿಸ್ಥಾನ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತವಾಯಿತು. ಸಂಸ್ಕೃತಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಪೃಥ್ವೀವೃತ್ತವು ಬೆಳೆದುಬಂದ ಹಾದಿಯೇ ಇದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿ. ರಾಗವೊಂದು ತನ್ನ ಆರೋಹ-ಅವರೋಹಗಳಲ್ಲಿ ವಾದಿ-ಸಂವಾದಿಗಳ, ಅಂಶ-ಗ್ರಹ-ನ್ಯಾಸಗಳ ಅಭಿಜ್ಞಾನಕ್ಕಾಗಿ ಎಷ್ಟೋ ಕಾಲ ಹೆಣಗುತ್ತ ಕಡೆಗೆ ವಿವಿಧ ಸ್ವರಗಳ ಆವಾಪ ಮತ್ತು ಉದ್ವಾಪಗಳ ಮೂಲಕ, ಶ್ರುತಿ-ಗಮಕಗಳ ಪರಿಷ್ಕಾರದ ಮೂಲಕ ಸ್ಥಿರಸುಂದರ ರೂಪವನ್ನು ಪಡೆದಿರುವುದು ನಮ್ಮ ಸಂಗೀತಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧ. ಹೀಗೆಯೇ ಪೃಥ್ವೀವೃತ್ತ ಕೂಡ ತನ್ನ ಯತಿಸ್ಥಾನವನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡಿದೆ ಎನ್ನಬಹುದು.

ಈಗ ಉಪಲಬ್ಧವಿರುವ ಪೃಥ್ವಿಯ ಪ್ರಯೋಗಗಳ ಪೈಕಿ ಕಾಳಿದಾಸನ ಪದ್ಯಗಳೇ ಪ್ರಾಚೀನ. ಬಳಿಕ ಭರ್ತೃಹರಿ, ಶ್ರೀಹರ್ಷ, ಭವಭೂತಿ ಮೊದಲಾದವರು ಬರುತ್ತಾರೆ. ಕಾಳಿದಾಸ ಮತ್ತು ಭರ್ತೃಹರಿಗಳ ಪದ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಪೃಥ್ವಿಯ ಯತಿಸ್ಥಾನ ಸ್ಥಿರವಾಗಿಲ್ಲ. ಶ್ರೀಹರ್ಷನ ಪ್ರಯೋಗಗಳಲ್ಲಿ ಯತಿಯ ಸ್ಥಿರತೆ-ಅಸ್ಥಿರತೆಗಳೆರಡನ್ನೂ ಕಾಣುತ್ತೇವೆ. ಭವಭೂತಿಯಿಂದೀಚೆಗೆ ಸುಸ್ಥಿರವಾದ ಏಕರೂಪತೆಯನ್ನು ಗಮನಿಸುತ್ತೇವೆ. ಯತಿ ಅಸ್ಥಿರವಾದರೆ ಪೃಥ್ವೀವೃತ್ತ ಅದೆಷ್ಟು ಶ್ರುತಿಕಟುವಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಈ ಬೆಳೆವಣಿಗೆ ಸಾಕ್ಷಿ. ಇದಕ್ಕೆ ಕೆಲವೊಂದು ಉದಾಹರಣೆಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು:

ಅನೇನ ತನುಮಧ್ಯಯಾ ಮುಖರನೂಪುರಾರಾವಿಣಾ

ನವಾಂಬುರುಹಕೋಮಲೇನ ಚರಣೇನ ಸಂಭಾವಿತಃ |

ಅಶೋಕ ಯದಿ ಸದ್ಯ ವ ಮುಕುಲೈರ್ನ ಸಂಪತ್ಸ್ಯಸೇ

ವೃಥಾ ವಹಸಿ ದೋಹದಂ ಲಲಿತಕಾಮಿಸಾಧಾರಣಮ್ || (ಮಾಲವಿಕಾಗ್ನಿಮಿತ್ರ, ೩.೧೭)

ಲಭೇತ ಸಿಕತಾಸು ತೈಲಮಪಿ ಯತ್ನತಃ ಪೀಡಯನ್

ಪಿಬೇಚ್ಚ ಮೃಗತೃಷ್ಣಿಕಾಸು ಸಲಿಲಂ ಪಿಪಾಸಾರ್ದಿತಃ |

ಕದಾಚಿದಪಿ ಪರ್ಯಟಞ್ಛಶವಿಷಾಣಮಾಸಾದಯೇ-

ನ್ನ ತು ಪ್ರತಿನಿವಿಷ್ಟಮೂರ್ಖಜನಚಿತ್ತಮಾರಾಧಯೇತ್ || (ನೀತಿಶತಕ, ೫)

ದೃಶಃ ಪೃಥುತರೀಕೃತಾ ಜಿತನಿಜಾಬ್ಜಪತ್ತ್ರತ್ವಿಷ-

ಶ್ಚತುರ್ಭಿರಪಿ ಸಾಧು ಸಾಧ್ವಿತಿ ಮುಖೈಃ ಸಮಂ ವ್ಯಾಹೃತಮ್ |

ಶಿರಾಂಸಿ ಚಲಿತಾನಿ ವಿಸ್ಮಯವಶಾದ್ಧ್ರುವಂ ವೇಧಸಾ

ವಿಧಾಯ ಲಲನಾಂ ಜಗತ್ತ್ರಯಲಲಾಮಭೂತಾಮಿಮಾಮ್ || (ರತ್ನಾವಳಿ, ೨.೧೬)

ಮುಹೂರ್ತಮಪಿ ಸಹ್ಯತಾಂ ಬಹಲ ಏಷ ಧೂಮೂದ್ಗಮೋ

ಹಹಾ ಧಿಗಿದಮಂಶುಕಂ ಜ್ವಲತಿ ತೇ ಸ್ತನಾತ್ ಪ್ರಚ್ಯುತಮ್ |

ಮುಹುಃ ಸ್ಖಲಸಿ ಕಿಂ ಕಥಂ ನಿಗಡಸಂಯತಾಸಿ ದ್ರುತಂ

ನಯಾಮಿ ಭವತೀಮಿತಃ ಪ್ರಿಯತಮೇಽವಲಂಬಸ್ವ ಮಾಮ್ || (ರತ್ನಾವಳಿ, ೪.೧೭)

ರಣತ್ಕರಣಝಂಝಣತ್ಕ್ವಣಿತಕಿಂಕಿಣೀಕಂ ಧನು-

ರ್ಧ್ವನದ್ಗುರುಗುಣಾಟನೀಕೃತಕರಾಲಕೋಲಾಹಲಮ್ |

ವಿತತ್ಯ ಕಿರತೋಃ ಶರಾನವಿರತಂ ಪುನಃ ಶೂರಯೋ-

ರ್ವಿಚಿತ್ರಮಭಿವರ್ತತೇ ಭುವನಭೀಮಮಾಯೋಧನಮ್ || (ಉತ್ತರರಾಮಚರಿತ, ೬.೧)

ಕಾಳಿದಾಸನ ಪದ್ಯದ ಎರಡು ಪಾದಗಳಲ್ಲಿ ಯತಿಯ ಉಲ್ಲಂಘನೆಯಾಗಿದ್ದರೆ ಭರ್ತೃಹರಿಯಲ್ಲಿದು ಮೂರಕ್ಕೇರಿದೆ. ಶ್ರೀಹರ್ಷನ ಮೊದಲ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಮೂರು ಕಡೆ ಯತಿವಿಲಂಘನೆ ಇದ್ದಂತೆ ಕಂಡರೂ ಎರಡು ಕಡೆ ಅದು ಶ್ರುತಿಸಹ್ಯವಾದ ಸಂಧಿಯ ನಡುವೆ ಬಂದ ಕಾರಣ ವೈರಸ್ಯವನ್ನು ಹುಟ್ಟಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ. ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ ಉಪಸರ್ಗದ ಬಳಿಕ ಬಂದಿರುವುದರಿಂದ ಶ್ರುತಿಕಟುತ್ವ ತೀವ್ರವೆನಿಸಿಲ್ಲ. ಅವನದೇ ಮತ್ತೊಂದು ಪದ್ಯ ಯತಿಯನ್ನು ಸೊಗಸಾಗಿ ಪಾಲಿಸಿದೆ. ಕಡೆಯದಾದ ಭವಭೂತಿಯ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಯತಿಸ್ಥಾನದ ಮರ್ಮವನ್ನು ತಿಳಿದ ಕವಿಯೊಬ್ಬ ಅದನ್ನು ಸಂಧಿಯೊಡನೆ ಹೇಗೆ ಬೆಸೆಯುತ್ತಾನೆ, ಸಂಧಿರಹಿತವಾಗಿ ಹೇಗೆ ಉಳಿಸುತ್ತಾನೆ ಎಂಬುದನ್ನೆಲ್ಲ ಅರಿಯಲು ಅವಕಾಶವಿದೆ.

ಅನಂತರ ಪೃಥ್ವೀವೃತ್ತವು ಯತಿಸ್ಥಾನದ ಪ್ರಾಸಗಳಿಂದ, ಗತಿಯ ಬಾಗು-ಬಳುಕುಗಳಿಂದ ಹೇಗೆ ಸೊಗಯಿಸಿತೆಂಬುದಕ್ಕೆ ಸಾವಿರಾರು ಉದಾಹರಣೆಗಳಿವೆ. ಇಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಒಂದು ಸಂಸ್ಕೃತಪದ್ಯವನ್ನು ಗಮನಿಸಬಹುದು:  

ಸ್ಮೃತಾಪಿ ತರುಣಾತಪಂ ಕರುಣಯಾ ಹರಂತೀ ನೃಣಾ-

ಮಭಂಗುರತನುತ್ವಿಷಾಂ ವಲಯಿತಾ ಶತೈರ್ವಿದ್ಯುತಾಮ್ |

ಕಲಿಂದಗಿರಿನಂದಿನೀತಟಸುರದ್ರುಮಾಲಂಬಿನೀ

ಮದೀಯಮತಿಚುಂಬಿನೀ ಭವತು ಕಾಪಿ ಕಾದಂಬಿನೀ || (ರಸಗಂಗಾಧರ, ೧.೧)

ಹೀಗೆ ಹದಗೊಂಡ ಪೃಥ್ವಿಯೇ ಕನ್ನಡದ ಕವಿಗಳಿಗೆ ಕೈಗೆ ಬಂದಿತು. ನಮ್ಮ ಹೆಚ್ಚಿನ ಚಂಪೂಕಾವ್ಯಗಳೆಲ್ಲ ಪೃಥ್ವಿಯನ್ನು ಆದರಿಸಿವೆ. ಈ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಖ್ಯಾತಕರ್ಣಾಟಕಗಳ ಬಳಿಕ ಮಲ್ಲಿಕಾಮಾಲೆಯೊಡನೆ ಸಮದಂಡಿಯಾಗಿ ಪೃಥ್ವಿ ಮೆರೆದಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಒಂದೆರಡು ಉದಾಹರಣೆಗಳು ಹೀಗಿವೆ:

ಸುಯುಕ್ತೆ ಶಿವದೇವಿಯುಂ ನವಧೃತೀಶ್ವರಾದೇವಿಯುಂ

ಸ್ವಯಂಪ್ರಭೆಯುಮುದ್ಭವಾನ್ವಿತೆ ಸುನೀತೆಯುಂ ಸೀತೆಯುಂ |

ಪ್ರಿಯಂವದೆಯುಮಾ ಪ್ರಭಾವತಿಯುಮಂತೆ ಕಾಳಿಂದಿಯುಂ

ಕ್ರಿಯಾನಿಧಿಗಳಂತೆ ಸುಪ್ರಭೆಯುಮೆಂಬರಬ್ಜಾಕ್ಷಿಯರ್ || (ಅರ್ಧನೇಮಿಪುರಾಣ, ೪.೭೭)

ನದೀನದವಿಶೇಷದಿಂ ಹೃದಯಹಾರಿಕೇದಾರದಿಂ

ಮದಾಳಿಕುಳಝಂಕ್ರಿಯಾಮಧುರನಂದನೋದ್ಯಾನದಿಂ |

ವಿದಗ್ಧಮಹಿಳಾಮಣೀಪುರುಷರತ್ನಸಂದೋಹದಿಂ

ವಿದರ್ಭಮಣಮೊಪ್ಪುಗಂ ಸಿರಿಗದಬ್ಧಿಯಂಬಂದದಿಂ || (ದಮಯಂತೀಸ್ವಯಂವರ, ೧.೨೮)

ಅಚ್ಚಗನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಈ ವೃತ್ತದ ಲ-ಗಂ ವಿನ್ಯಾಸಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವುದು ಸ್ವಲ್ಪ ಕಷ್ಟವೆಂದು ತೋರಿದರೂ ಇದರ ಅಸಾಧಾರಣ ಗತಿಯಿಂದ ಆಕರ್ಷಿತರಾದ ಕನ್ನಡದ ಕವಿಗಳು ಇದಕ್ಕೆ ಅಕ್ಕರೆಯಿಂದ ಕಪ್ಪ ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದಾರೆ.

To be continued.

 

Author(s)

About:

Dr. Ganesh is a 'shatavadhani' and one of India’s foremost Sanskrit poets and scholars. He writes and lectures extensively on various subjects pertaining to India and Indian cultural heritage. He is a master of the ancient art of avadhana and is credited with reviving the art in Kannada. He is a recipient of the Badarayana-Vyasa Puraskar from the President of India for his contribution to the Sanskrit language.

Prekshaa Publications

Among the many contributions of ancient Indians to world thought, perhaps the most insightful is the realisation that ānanda (Bliss) is the ultimate goal of human existence. Since time immemorial, India has been a land steeped in contemplation about the nature of humans and the universe. The great ṛṣis (seers) and ṛṣikās (seeresses) embarked on critical analysis of subjective experience and...

One of the two great epics of India and arguably the most popular epic in the world, the Ramayana has enchanted generations of people not just in Greater India but the world over. In less than three hundred pages The Essential Ramayana captures all the poetic subtleties and noble values of the original and offers the great epic in an eminently readable form that will appeal to the learned and...

The Bhagavad-gītā isn’t merely a treatise on ultimate liberation. It is also a treatise on good living. Even the laity, which does not have its eye on mokṣa, can immensely benefit from the Gītā. It has the power to grant an attitude of reverence in worldly life, infuse enthusiasm in the execution of duty, impart fortitude in times of adversity, and offer solace to the heart when riddled by...

Indian Perspective of Truth and Beauty in Homer’s Epics is a unique work on the comparative study of the Greek Epics Iliad and Odyssey with the Indian Epics – Rāmāyaṇa and Mahābhārata. Homer, who laid the foundations for the classical tradition of the West, occupies a stature similar to that occupied by the seer-poets Vālmīki and Vyāsa, who are synonymous with the Indian culture. The author...

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the sixth volume of reminiscences character sketches of prominent public figures, liberals, and social workers. These remarkable personages hailing from different corners of South India are from a period that spans from the late nineteenth century to the mid-twentieth century. Written in Kannada in the 1970s, these memoirs go...

An Introduction to Hinduism based on Primary Sources

Authors: Śatāvadhānī Dr. R Ganesh, Hari Ravikumar

What is the philosophical basis for Sanātana-dharma, the ancient Indian way of life? What makes it the most inclusive and natural of all religio-philosophical systems in the world?

The Essential Sanātana-dharma serves as a handbook for anyone who wishes to grasp the...

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the fifth volume, episodes from the lives of traditional savants responsible for upholding the Vedic culture. These memorable characters lived a life of opulence amidst poverty— theirs  was the wealth of the soul, far beyond money and gold. These vidvāns hailed from different corners of the erstwhile Mysore Kingdom and lived in...

Padma Bhushan Dr. Padma Subrahmanyam represents the quintessence of Sage Bharata’s art and Bhārata, the country that gave birth to the peerless seer of the Nāṭya-veda. Padma’s erudition in various streams of Indic knowledge, mastery over many classical arts, deep understanding of the nuances of Indian culture, creative genius, and sublime vision bolstered by the vedāntic and nationalistic...

Bhārata has been a land of plenty in many ways. We have had a timeless tradition of the twofold principle of Brāhma (spirit of wisdom) and Kṣāttra (spirit of valour) nourishing and protecting this sacred land. The Hindu civilisation, rooted in Sanātana-dharma, has constantly been enriched by brāhma and safeguarded by kṣāttra.
The renowned Sanskrit poet and scholar, Śatāvadhānī Dr. R...

ಛಂದೋವಿವೇಕವು ವರ್ಣವೃತ್ತ, ಮಾತ್ರಾಜಾತಿ ಮತ್ತು ಕರ್ಷಣಜಾತಿ ಎಂದು ವಿಭಕ್ತವಾದ ಎಲ್ಲ ಬಗೆಯ ಛಂದಸ್ಸುಗಳನ್ನೂ ವಿವೇಚಿಸುವ ಪ್ರಬಂಧಗಳ ಸಂಕಲನ. ಲೇಖಕರ ದೀರ್ಘಕಾಲಿಕ ಆಲೋಚನೆಯ ಸಾರವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ಈ ಹೊತ್ತಗೆ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಛಂದಸ್ಸಿನ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ಲಕ್ಷಿಸುತ್ತದೆ. ತೌಲನಿಕ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ಅಂತಃಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಅಧ್ಯಯನಗಳ ತೆಕ್ಕೆಗೆ ಬರುವ ಬರೆಹಗಳೂ ಇಲ್ಲಿವೆ. ಶಾಸ್ತ್ರಕಾರನಿಗಲ್ಲದೆ ಸಿದ್ಧಹಸ್ತನಾದ ಕವಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸ್ಫುರಿಸಬಲ್ಲ ಎಷ್ಟೋ ಹೊಳಹುಗಳು ಕೃತಿಯ ಮೌಲಿಕತೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿವೆ. ಈ...

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the fourth volume, some character sketches of the Dewans of Mysore preceded by an account of the political framework of the State before Independence and followed by a review of the political conditions of the State after 1940. These remarkable leaders of Mysore lived in a period that spans from the mid-nineteenth century to the...

Bharatiya Kavya-mimamseya Hinnele is a monograph on Indian Aesthetics by Mahamahopadhyaya N. Ranganatha Sharma. The book discusses the history and significance of concepts pivotal to Indian literary theory. It is equally useful to the learned and the laity.

Sahitya-samhite is a collection of literary essays in Kannada. The book discusses aestheticians such as Ananda-vardhana and Rajashekhara; Sanskrit scholars such as Mena Ramakrishna Bhat, Sridhar Bhaskar Varnekar and K S Arjunwadkar; and Kannada litterateurs such as DVG, S L Bhyrappa and S R Ramaswamy. It has a foreword by Shatavadhani Dr. R Ganesh.

The Mahābhārata is the greatest epic in the world both in magnitude and profundity. A veritable cultural compendium of Bhārata-varṣa, it is a product of the creative genius of Maharṣi Kṛṣṇa-dvaipāyana Vyāsa. The epic captures the experiential wisdom of our civilization and all subsequent literary, artistic, and philosophical creations are indebted to it. To read the Mahābhārata is to...

Shiva Rama Krishna

சிவன். ராமன். கிருஷ்ணன்.
இந்திய பாரம்பரியத்தின் முப்பெரும் கதாநாயகர்கள்.
உயர் இந்தியாவில் தலைமுறைகள் பல கடந்தும் கடவுளர்களாக போற்றப்பட்டு வழிகாட்டிகளாக விளங்குபவர்கள்.
மனித ஒற்றுமை நூற்றாண்டுகால பரிணாம வளர்ச்சியின் பரிமாணம்.
தனிநபர்களாகவும், குடும்ப உறுப்பினர்களாகவும், சமுதாய பிரஜைகளாகவும் நாம் அனைவரும் பரிமளிக்கிறோம்.
சிவன் தனிமனித அடையாளமாக அமைகிறான்....

ऋतुभिः सह कवयः सदैव सम्बद्धाः। विशिष्य संस्कृतकवयः। यथा हि ऋतवः प्रतिसंवत्सरं प्रतिनवतामावहन्ति मानवेषु तथैव ऋतुवर्णनान्यपि काव्यरसिकेषु कामपि विच्छित्तिमातन्वते। ऋतुकल्याणं हि सत्यमिदमेव हृदि कृत्वा प्रवृत्तम्। नगरजीवनस्य यान्त्रिकतां मान्त्रिकतां च ध्वनदिदं चम्पूकाव्यं गद्यपद्यमिश्रितमिति सुव्यक्तमेव। ऐदम्पूर्वतया प्रायः पुरीपरिसरप्रसृतानाम् ऋतूनां विलासोऽत्र प्रपञ्चितः। बेङ्गलूरुनामके...

The Art and Science of Avadhānam in Sanskrit is a definitive work on Sāhityāvadhānam, a form of Indian classical art based on multitasking, lateral thinking, and extempore versification. Dotted throughout with tasteful examples, it expounds in great detail on the theory and practice of this unique performing art. It is as much a handbook of performance as it is an anthology of well-turned...

This anthology is a revised edition of the author's 1978 classic. This series of essays, containing his original research in various fields, throws light on the socio-cultural landscape of Tamil Nadu spanning several centuries. These compelling episodes will appeal to scholars and laymen alike.
“When superstitious mediaevalists mislead the country about its judicial past, we have to...

The cultural history of a nation, unlike the customary mainstream history, has a larger time-frame and encompasses the timeless ethos of a society undergirding the course of events and vicissitudes. A major key to the understanding of a society’s unique character is an appreciation of the far-reaching contributions by outstanding personalities of certain periods – especially in the realms of...

Prekṣaṇīyam is an anthology of essays on Indian classical dance and theatre authored by multifaceted scholar and creative genius, Śatāvadhānī Dr. R Ganesh. As a master of śāstra, a performing artiste (of the ancient art of Avadhānam), and a cultured rasika, he brings a unique, holistic perspective to every discussion. These essays deal with the philosophy, history, aesthetics, and practice of...

Yaugandharam

इदं किञ्चिद्यामलं काव्यं द्वयोः खण्डकाव्ययोः सङ्कलनरूपम्। रामानुरागानलं हि सीतापरित्यागाल्लक्ष्मणवियोगाच्च श्रीरामेणानुभूतं हृदयसङ्क्षोभं वर्णयति । वात्सल्यगोपालकं तु कदाचिद्भानूपरागसमये घटितं यशोदाश्रीकृष्णयोर्मेलनं वर्णयति । इदम्प्रथमतया संस्कृतसाहित्ये सम्पूर्णं काव्यं...

Vanitakavitotsavah

इदं खण्डकाव्यमान्तं मालिनीछन्दसोपनिबद्धं विलसति। मेनकाविश्वामित्रयोः समागमः, तत्फलतया शकुन्तलाया जननम्, मातापितृभ्यां त्यक्तस्य शिशोः कण्वमहर्षिणा परिपालनं चेति काव्यस्यास्येतिवृत्तसङ्क्षेपः।

Vaiphalyaphalam

इदं खण्डकाव्यमान्तं मालिनीछन्दसोपनिबद्धं विलसति। मेनकाविश्वामित्रयोः समागमः, तत्फलतया शकुन्तलाया जननम्, मातापितृभ्यां त्यक्तस्य शिशोः कण्वमहर्षिणा परिपालनं चेति काव्यस्यास्येतिवृत्तसङ्क्षेपः।

Nipunapraghunakam

इयं रचना दशसु रूपकेष्वन्यतमस्य भाणस्य निदर्शनतामुपैति। एकाङ्करूपकेऽस्मिन् शेखरकनामा चित्रोद्यमलेखकः केनापि हेतुना वियोगम् अनुभवतोश्चित्रलेखामिलिन्दकयोः समागमं सिसाधयिषुः कथामाकाशभाषणरूपेण निर्वहति।

Bharavatarastavah

अस्मिन् स्तोत्रकाव्ये भगवन्तं शिवं कविरभिष्टौति। वसन्ततिलकयोपनिबद्धस्य काव्यस्यास्य कविकृतम् उल्लाघनाभिधं व्याख्यानं च वर्तते।

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the third volume, some character sketches of great literary savants responsible for Kannada renaissance during the first half of the twentieth century. These remarkable...

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the second volume, episodes from the lives of remarkable exponents of classical music and dance, traditional storytellers, thespians, and connoisseurs; as well as his...

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the first volume, episodes from the lives of great writers, poets, literary aficionados, exemplars of public life, literary scholars, noble-hearted common folk, advocates...

Evolution of Mahabharata and Other Writings on the Epic is the English translation of S R Ramaswamy's 1972 Kannada classic 'Mahabharatada Belavanige' along with seven of his essays on the great epic. It tells the riveting...

Shiva-Rama-Krishna is an English adaptation of Śatāvadhāni Dr. R Ganesh's popular lecture series on the three great...

Bharatilochana

ಮಹಾಮಾಹೇಶ್ವರ ಅಭಿನವಗುಪ್ತ ಜಗತ್ತಿನ ವಿದ್ಯಾವಲಯದಲ್ಲಿ ಮರೆಯಲಾಗದ ಹೆಸರು. ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಶೈವದರ್ಶನ ಮತ್ತು ಸೌಂದರ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಗಳ ಪರಮಾಚಾರ್ಯನಾಗಿ  ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಇವನು ಜ್ಞಾನಪ್ರಪಂಚವನ್ನು ಪ್ರಭಾವಿಸುತ್ತಲೇ ಇದ್ದಾನೆ. ಭರತಮುನಿಯ ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಇವನೊಬ್ಬನೇ ನಮಗಿರುವ ಆಲಂಬನ. ಇದೇ ರೀತಿ ರಸಧ್ವನಿಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು...

Vagarthavismayasvadah

“वागर्थविस्मयास्वादः” प्रमुखतया साहित्यशास्त्रतत्त्वानि विमृशति । अत्र सौन्दर्यर्यशास्त्रीयमूलतत्त्वानि यथा रस-ध्वनि-वक्रता-औचित्यादीनि सुनिपुणं परामृष्टानि प्रतिनवे चिकित्सकप्रज्ञाप्रकाशे। तदन्तर एव संस्कृतवाङ्मयस्य सामर्थ्यसमाविष्कारोऽपि विहितः। क्वचिदिव च्छन्दोमीमांसा च...

The Best of Hiriyanna

The Best of Hiriyanna is a collection of forty-eight essays by Prof. M. Hiriyanna that sheds new light on Sanskrit Literature, Indian...

Stories Behind Verses

Stories Behind Verses is a remarkable collection of over a hundred anecdotes, each of which captures a story behind the composition of a Sanskrit verse. Collected over several years from...