ಭಾರತೀಯಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಯಲ್ಲಿ ಪಾದೆಕಲ್ಲು ನರಸಿಂಹಭಟ್ಟರು ಕಾಣಿಸಿದ ಒಳನೋಟಗಳು

This article is part 1 of 12 in the series ಪಾದೆಕಲ್ಲು ನರಸಿಂಹಭಟ್ಟರು

ಉಪಕ್ರಮ

ಭಾರತೀಯಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಯ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಮೌಲಿಕತತ್ತ್ವಗಳ ಆವಿಷ್ಕಾರ ಮತ್ತು ನಿರೂಪಣೆಗಳು ಭರತ, ಆನಂದವರ್ಧನ, ಅಭಿನವಗುಪ್ತ, ಕುಂತಕ ಮುಂತಾದ ಪಥಪ್ರದರ್ಶಕರಿಂದ ಆದ ಬಳಿಕ ಇವುಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಸಾಕಷ್ಟು ಸಂಗ್ರಹ, ಪರಿಷ್ಕಾರ, ಸ್ಪಷ್ಟೀಕರಣಾದಿಗಳು ಮಮ್ಮಟ, ರುಯ್ಯಕ, ವಿಶ್ವನಾಥ, ಜಗನ್ನಾಥರಂಥವರ ಮೂಲಕ ಆಯಿತು. ಪ್ರಾಚೀನರಾದ ದಂಡಿ, ಭಾಮಹ, ರುದ್ರಟರಂತೆ ಇವರ ಪರವರ್ತಿಗಳಾದ ಭೋಜ, ಮಹಿಮಭಟ್ಟ, ಶಾರದಾತನಯ ಮುಂತಾದವರೂ ಹಲಕೆಲವು ಮೌಲಿಕಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ನೀಡುತ್ತಲೇ ಬಂದರು. ಇವೆಲ್ಲ ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯಪ್ರಪಂಚದ ಸಂಪರ್ಕಕ್ಕೆ ಮುನ್ನ ಆದ ಬೆಳೆವಣಿಗೆಗಳು.

ಅನಂತರದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮೂಲಗ್ರಂಥಗಳ ಸಂಪಾದನೆ, ಮುದ್ರಣ, ವಿಮರ್ಶನ, ಆಧುನಿಕಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯ ಐತಿಹಾಸಿಕವಿಕಾಸದ ನಿರೂಪಣ, ತೌಲನಿಕಾಧ್ಯಯನ ಮುಂತಾದ ಹತ್ತಾರು ಸ್ತುತ್ಯಕಾರ್ಯಗಳು ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಭಾಷೆಯ ಮೂಲಕವೂ ದೇಶಭಾಷೆಗಳ ಮಾಧ್ಯಮದಲ್ಲಿಯೂ (ವಿರಳವಾಗಿ ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿಯೂ) ಸಾಗಿದುವು.

ಹೀಗೆ ಬೆಳೆದ ಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸಾಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಸಹಜವಾಗಿಯೇ ಅದೆಷ್ಟೋ ವಾಂಛಿತ-ಅವಾಂಛಿತವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗಳೂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳೂ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡುವು. ಇಂಥ ವಾಂಛಿತವಿಸ್ತರಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾತಃಸ್ಮರಣೀಯರಾದ ಎಂ. ಹಿರಿಯಣ್ಣ, ಕುಪ್ಪುಸ್ವಾಮಿ ಶಾಸ್ತ್ರಿ, ಪಿ. ವಿ. ಕಾಣೆ, ಎಸ್. ಕೆ. ಡೇ, ವಿ. ರಾಘವನ್, ಕೆ. ಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿ ಮುಂತಾದವರು ಪ್ರಮುಖರು. ಇವರೆಲ್ಲ ಬಲುಮಟ್ಟಿಗೆ—ಒಬ್ಬ ಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿಗಳನ್ನುಳಿದು—ಆಂಗ್ಲಭಾಷೆಯಲ್ಲಿಯೇ ತಮ್ಮ ವ್ಯಾಸಂಗ-ಸಂಶೋಧನಫಲಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸಿದವರು. ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯಸಾಹಿತ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಯ ಮೂಲ-ಚೂಲಗಳನ್ನೂ ಬಲ್ಲವರು. ಇವರ ಬರೆಹಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಮೂಲತತ್ತ್ವಗಳ ಪ್ರತಿಪಾದನಾವಸರದಲ್ಲಿ ಅಲ್ಪ-ಸ್ವಲ್ಪ ಏರುಪೇರುಗಳನ್ನೋ ಕುಂದು-ಕೊರತೆಗಳನ್ನೋ ಕಾಣಬಹುದು. ಆದರೆ ಇವು ಗೌಣ. ಸಂವೇದನಶೀಲನಾದ ಜಿಜ್ಞಾಸುವೊಬ್ಬನು ಇವರಿಂದ ಗಳಿಸಿದ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಯ ಮೂಲಕ ಈ ಕೆಲವು ಅರೆ-ಕೊರೆಗಳನ್ನು ತಾನೇ ತುಂಬಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಲ್ಲ. ಹೀಗೆ ಭಾರತೀಯಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಅದೊಂದು ಬಗೆಯ ಅಧ್ಯಯನಪೂರ್ಣತೆ ಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆಯೆಂದರೆ ತಪ್ಪಲ್ಲ.

ದೇಶಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಕೂಡ ಮೇಲೆ ಕಾಣಿಸಿದ ಮಹನೀಯರ ಕೃತಿಕಾಂತಿಯಲ್ಲಿ ಅವೆಷ್ಟೋ ಬರೆಹಗಳು ಹುಟ್ಟಿವೆ. ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ ರಾಮಚಂದ್ರ ಶುಕ್ಲ, ನಗೇಂದ್ರ, ರಾಮಚಂದ್ರದ್ವಿವೇದಿ, ರೇವಾಪ್ರಸಾದದ್ವಿವೇದಿ ಮೊದಲಾದವರು; ತೆಲುಗಿನಲ್ಲಿ ಜಮ್ಮುಲಮಡಕ ಮಾಧವಶರ್ಮಾ, ಪಿ. ಅಪ್ಪಾರಾವು, ಪುಲ್ಲೆಲ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರುಡು ಮುಂತಾದವರೆಷ್ಟೋ ಮಂದಿ ಸ್ಮರಣೀಯರು. ಈ ತೆರನಾದ ಕೆಲಸವು ಮರಾಠಿ-ಬಂಗಾಳಿ-ಮಲಯಾಳಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಕೂಡ ತೃಪ್ತಿಕರವಾಗಿ ಸಾಗಿದೆ.

ಕನ್ನಡದ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಹೇಳುವುದಾದರೆ ಕವಿರಾಜಮಾರ್ಗ, ಕಾವ್ಯಾವಲೋಕನ, ರಸರತ್ನಾಕರ, ಶೃಂಗಾರರತ್ನಾಕರ, ಉದಯಾಲಂಕಾರ, ಮಾಧವಾಲಂಕಾರ, ಶಾರದಾವಿಲಾಸ, ಕನ್ನಡಕುವಲಯಾನಂದ ಮುಂತಾದ ಪ್ರಾಚೀನಕೃತಿಗಳ ಬಳಿಕ ಈ ಮುನ್ನ ಹೇಳಿದ ನವಯುಗವನ್ನು ಎ. ಆರ್. ಕೃಷ್ಣಶಾಸ್ತ್ರಿ ಮತ್ತು ಕಾನಕಾನಹಳ್ಳಿ ವರದಾಚಾರ್ಯರು ರಚಿಸಿದ ಕನ್ನಡಕೈಪಿಡಿಯ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ, ತೀ. ನಂ. ಶ್ರೀಕಂಠಯ್ಯನವರ ಭಾರತೀಯಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಯಲ್ಲಿ, ಕೆ. ಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿಯವರ ಅನೇಕಸ್ವತಂತ್ರ ಹಾಗೂ ಅನುವಾದಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ನೋಡಬಹುದು. ಸಿದ್ಧಪ್ಪಾರಾಧ್ಯ, ವಿಷ್ಣುಮೂರ್ತಿಭಟ್ಟ, ಬುಚ್ಚನ್ ನಾರಾಯಣಶಾಸ್ತ್ರಿ, ಕೆ. ವಿ. ಸುಬ್ಬಣ್ಣ, ಆದ್ಯ ರಂಗಾಚಾರ್ಯ, ಕೆ. ನರಸಿಂಹಶಾಸ್ತ್ರಿ, ಎಚ್. ವಿ. ನಾಗರಾಜರಾವ್, ಎಂ. ಎ. ಹೆಗಡೆ, ಲಕ್ಷ್ಮೀನಾರಾಯಣಪ್ಪ ಮುಂತಾದವರ ಅನುವಾದಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಡಿ.ವಿ.ಜಿ., ಕುವೆಂಪು, ಪು.ತಿ.ನ., ಜಿ. ಎಸ್. ಶಿವರುದ್ರಪ್ಪ, ಎಚ್. ತಿಪ್ಪೇರುದ್ರಸ್ವಾಮಿ ಮುಂತಾದವರ ಬೆಲೆಯುಳ್ಳ ಸ್ವತಂತ್ರಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಈ ಪರಂಪರೆಯ ಮುಂದುವರಿಕೆಯನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು[1].

ಪ್ರವೇಶಿಕೆ

ಇವರೆಲ್ಲರಿಗಿಂತ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿ—ಹಾಗೆಂದು ಪ್ರತಿಕೂಲವಲ್ಲದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ—ಭಾರತೀಯಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಯ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ಸಾಗಿಸಿ ತಮ್ಮ ಒಳನೋಟಗಳನ್ನಿತ್ತವರು ಸ್ವರ್ಗೀಯ ಪಾದೆಕಲ್ಲು ನರಸಿಂಹಭಟ್ಟರು. ಇವರು ವಿ. ರಾಘವನ್ನವರಂಥ ವಿದ್ವಾಂಸರ ಬಳಿ ವ್ಯಾಸಂಗ ಮಾಡಿದ್ದಲ್ಲದೆ, ಆ ಬಳಿಕ ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿ ಮೂಲಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು ಓದಿಕೊಂಡ ಸ್ವೋಪಜ್ಞಚಿಂತಕರು. ಸ್ವಭಾವತಃ ಅಂತರ್ಮುಖರೂ ಮನನಶೀಲರೂ ಆದ ಭಟ್ಟರು ಹೆಚ್ಚು ಬರೆದವರಲ್ಲ. ಪ್ರಾಯಿಕವಾಗಿ ಸಾಂದರ್ಭಿಕಲೇಖನಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿರುವ ಅವರ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬರೆವಣಿಗೆಯು ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಸಾಕಷ್ಟು ಪುನರುಕ್ತಿಗಳನ್ನೂ ಹೊಂದಿದೆ. ಅಭಿನವಗುಪ್ತನ ಲೋಚನ ಮತ್ತು ಅಭಿನವಭಾರತಿಗಳ ಕೆಲವೊಂದು ಭಾಗಗಳ ಅನುವಾದವನ್ನುಳಿದರೆ ಇವರ ಮಿಕ್ಕ ಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸಾಲೇಖನಗಳೆಲ್ಲ ಸ್ವೋಪಜ್ಞಚಿಂತನೆಯ ಪ್ರಸ್ತುತಿ ಹಾಗೂ ಸಮಗ್ರಭಾರತೀಯಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಯ ತತ್ತ್ವಗಳ ವಿಮರ್ಶನಪೂರ್ವಕಪರಿಚಯ ಮತ್ತು ಪುನಃಕಥನ. ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಭಾರತೀಯಸಂವೇದನೆಯ ಮೂಲಕ ಸಮಸ್ತಶಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನೂ ಕಲೆ-ವಿದ್ಯೆಗಳನ್ನೂ ಕಾಣಬೇಕು, ಕಾಣಿಸಬೇಕೆಂಬುದು ಭಟ್ಟರ ತುಡಿತ.

ಭಟ್ಟರ ವಿಚಾರಸರ್ವಸ್ವದ ತಳಹದಿಯಾಗಿ ಸಮುನ್ಮೀಲಿಸಿದ ತತ್ತ್ವವನ್ನು ಅವರೇ ತಮ್ಮ “ಭಾರತೀಯ ಋಷಿಪರಂಪರೆ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಸಾಹಿತ್ಯ”ವೆಂಬ ಕಿರುಹೊತ್ತಗೆಯಲ್ಲಿ ಅಡಕವಾಗಿ ದಾಖಲಿಸಿದ್ದಾರೆ[2]. ಇಲ್ಲಿಯೇ ಅವರ ಕೆಲವೊಂದು ಕಾವ್ಯ-ಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸಾತತ್ತ್ವಗಳೂ ದಿಗ್ದರ್ಶಕವಾಗಿ ನಿರೂಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ಇವುಗಳ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಸದ್ಯದ ವಿಚಾರವನ್ನು ಮುನ್ನಡಸಬಹುದು. ಆದುದರಿಂದ ಮೊದಲಿಗೆ ಅವರ ಈ ಕೃತಿಯ ತಾತ್ಪರ್ಯವನ್ನು ಗಮನಿಸೋಣ:

ಅವರ ಪ್ರಕಾರ ಭಾರತೀಯಸಂವೇದನೆಯೆಂಬುದು ಆರ್ಷ. ಅರ್ಥಾತ್, ಋಷಿಪರಂಪರೆಯ ಮೂಲಕ ಅವಿನಾಶಿಯಾಗಿ ಬಂದದ್ದು. ಅಲ್ಲದೆ ಋಷಿತ್ವವಾಗಲಿ, ಅದಕ್ಕೆ ಮೂಲಭೂತದ್ರವ್ಯವಾದ ದರ್ಶನವಾಗಲಿ ದೇಶ-ಕಾಲಾತೀತ. ಆದರ್ಶ ಅಥವಾ ಸಚ್ಚಿದಾನಂದಘನವೇ ಪರಮಾರ್ಥ; ಮತ್ತಿದುವೇ ಜಗತ್ತು ಮತ್ತು ಜೀವಗಳ ಸಮಸ್ತಕರ್ಮಗಳನ್ನೂ ಜ್ಞಾತಾಜ್ಞಾತವಾಗಿ ಪ್ರೇರಿಸುತ್ತಿರುತ್ತದೆ. ವಾಸ್ತವ ಅಥವಾ ವ್ಯವಹಾರವೆಂಬುದು ಇಂಥ ಆದರ್ಶದ ಒಂದು ವಿವರ್ತ; ಇಲ್ಲವೇ ವ್ಯಭಿಚಾರಿಭಾವ. ವಸ್ತುತಃ ಅವರು ಸಂಕೇತಿಸುವ ಆದರ್ಶತತ್ತ್ವವು ಮೋಕ್ಷವೆಂಬ ಪುರುಷಾರ್ಥ. ಇದು ಸ್ವರೂಪತಃ ಬ್ರಹ್ಮವಸ್ತು. ಮಿಕ್ಕೆಲ್ಲ ಪುರುಷಾರ್ಥಗಳೂ ಇದಕ್ಕೆ ಸಾಧನ ಮಾತ್ರ. ಧರ್ಮ-ಅರ್ಥ-ಕಾಮಗಳೆಂಬ ತ್ರಿವರ್ಗಕ್ಕೆ ಮೋಕ್ಷವೆಂಬ ಪರಮಾದರ್ಶದ ಗುರಿ ತಪ್ಪಿದಾಗ ಅವು ಮೌಲ್ಯಗಳೆನಿಸದೆ ಜೀವಘಾತುಕವೇ ಆಗುತ್ತವೆ. ವಸ್ತುತಃ ಧರ್ಮ-ಮೋಕ್ಷಗಳು ಅರ್ಥ-ಕಾಮಗಳೆಂಬ ಜೀವದ ನೈಸರ್ಗಿಕಪ್ರವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಅವಿರೋಧವಾಗಿಯೇ ಉದಾತ್ತೀಕರಿಸುವಲ್ಲಿ ಶ್ರಮಿಸುತ್ತವೆ. ಇವುಗಳ ಸಾಫಲ್ಯವೇ ಜೀವೋನ್ನತಿ. ನೀತಿ-ಅನೀತಿಗಳಂಥ ಮತ್ತೂ ಸಾಪೇಕ್ಷಮೌಲ್ಯಗಳು ಧರ್ಮದೊಳಗೇ ಅಡಕವಾಗುವ ಅಂಶಗಳು. ಋತವೂ ಕೂಡ ಪ್ರಾಕೃತಿಕವಾದ ಋತುಪರಿವರ್ತನೆಯಂಥ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಪರಮಾರ್ಥವಾದ ಧರ್ಮತತ್ತ್ವಕ್ಕೆ ಬೆಸೆಯುವ ಮೂಲಕ ಮಿಗಿಲಾಗಿ ಸಂಗತವಾಗುತ್ತದೆ. ಧರ್ಮಕ್ಕಿರುವ ನಮ್ಯಗುಣವೇ ಅದನ್ನು ಒಂದು ನಿಟ್ಟಿನಿಂದ ರೂಕ್ಷವೆಂಬಂತೆ ಕಾಣಿಸಿದರೂ ಮತ್ತೊಂದು ನಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಮೃದುಮಧುರವಾಗಿ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರಿಸುತ್ತದೆ.

ಪುರುಷಾರ್ಥಗಳ ತತ್ತ್ವಮೀಮಾಂಸೆಯು ಮಿಗಿಲಾದ ಗಾತ್ರದಿಂದ ನಮ್ಮ ಪರಂಪರೆಯ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳದಿದ್ದರೂ ಅದರ ಗುಣ ಚೆನ್ನಾಗಿಯೇ ಪ್ರಸ್ಫುಟವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಸ್ಮೃತಿಗಳ ಸಾಮಾನ್ಯಧರ್ಮಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ, ಧರ್ಮವು ವೇದಾಂತಕ್ಕೆ ಅಧೀನವೆಂಬ ಮನುಸ್ಮೃತಿಯ ಚರಮಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಹಾಗೂ ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರ-ಕಾಮಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ವಿದ್ಯಾಸಮುದ್ದೇಶಭಾಗದಲ್ಲಿ ಮನಗಾಣಬಹುದು. ಇದೇ ರೀತಿ ಕಾಮವು ಧರ್ಮನಿರ್ದೇಶಿತವಾದ ವರ್ಣಾಶ್ರಮಗಳ ಬಿಗಿತವನ್ನು ಸಡಲಿಸಿ, ಸಮಾಜಜೀವನವನ್ನು ಲಘುವಾಗಿಸಿ, ನೆಮ್ಮದಿಗೊಳಿಸುವ ಪಾತ್ರವನ್ನು ತಾಳುತ್ತದೆ. ಕಾಮಶಬ್ದದ ಧಾತ್ವರ್ಥವೂ ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹ. “ಕಮು ಕಾಂತೌ” ಎಂಬ ಈ ಧಾತುವು ಕಾಂತಿ, ಕಾಂಕ್ಷೆ, ಸೌಂದರ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಕೂಡ ಧ್ವನಿಸುವ ಕಾರಣ ಕಾಮವು ತನ್ನ ಸತ್ತ್ವೋನ್ನತಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ರಸಾನಂದವೇ ಆಗುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ಕಲೆ, ಸಾಹಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಸೌಂದರ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಗಳು ಪುರುಷಾರ್ಥಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸುತ್ತವೆ. ಪುರುಷಾರ್ಥಕ್ಕೊದಗಿಬರದ ಕಾಮವು ಪಾಶವ ಮತ್ತು ಲೋಕಮಾರಕ. ಭಗವದ್ಗೀತೆಯ “ಧರ್ಮಾವಿರುದ್ಧೋ ಭೂತೇಷು ಕಾಮೋऽಸ್ಮಿ” ಎಂಬ ಮಾತೂ ಸ್ಮರಣೀಯ.        

ಇದೇ ರೀತಿ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಪರಂಪರೆಗಳನ್ನು ಕುರಿತು ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುವಾಗಲೂ ಅವರು ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಬಾಹ್ಯರೂಪದ ಪ್ರಮಾಣಗಳ ಮೇಲೆ ನಿಲ್ಲುವ ಸರ್ವತ್ರೀಕರಣದ ಯತ್ನವೆಂದೂ ಪರಂಪರೆಯು ಅಂತಸ್ಸಂವೇದನೆಯ ಸ್ವತಃಪ್ರಮಾಣದ ಮೇಲೆ ನಿಲ್ಲುವ, ಕೆಲಮಟ್ಟಿನ ಖಾಸಗಿತನದ ಹವಣೆಂದೂ ಗುರುತಿಸುತ್ತಾರೆ. ಜೊತೆಗೆ, ಭಾರತೀಯಸಂವೇದನೆಯು ಭವರೂಪಸತ್ಯಕ್ಕಿಂತ ಭಾವರೂಪಸತ್ಯಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬೆಲೆ ನೀಡಿದ ಕಾರಣ ಇತಿಹಾಸವು ಪರಂಪರೆಗಿಂತ ಸ್ಥೂಲ-ರೂಕ್ಷದೃಷ್ಟಿಯದೆಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಭಾರತೀಯೇತರಸಾಹಿತ್ಯವು ದೇಶ-ಕಾಲಬದ್ಧತೆಗೂ ತನ್ಮೂಲಕ ಉನ್ಮೀಲಿಸಬಹುದಾದ ಸಮಕಾಲೀನತೆಗೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಅವಧಾರಣೆಯನ್ನು ಹಾಕಿದರೆ, ಭಾರತೀಯಸಂವೇದನೆಯು ಸಾರ್ವಕಾಲಿಕತೆಗೆ ಮಿಗಿಲಾದ ಆದರವನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸುವುದೆಂದು ತೀರ್ಮಾನಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಭಾರತೀಯಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ವ್ಯಕ್ತ್ಯತೀತತೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬೆಲೆ. ಒಂದು ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ಭಾರತೀಯವೆಂಬುದು ಒಂದು ಅಂತರ್ಮುಖೀಯಸಂಸ್ಕೃತಿ. ಈ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಸೋಲು-ಗೆಲವುಗಳಂಥವು ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಅಂತರಂಗದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಣೀತವಾಗುವುವಲ್ಲದೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕರಿಂದಲ್ಲ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಇದನ್ನು ಬರಿಯ ಭಾರತದೇಶವೆಂಬ ಭೌಗೋಲಿಕಮಿತಿಗೋ, ವೇದ-ಸಂಸ್ಕೃತಗಳೆಂಬ ಗ್ರಂಥ-ವಾಗ್ರೂಪಗಳಷ್ಟರ ಮಟ್ಟಿನ ಚೌಕಟ್ಟಿಗೋ ಸಂಕೋಚಿಸುವುದು ಸಾದ್ಯವಿಲ್ಲ, ಸಾಧುವೂ ಅಲ್ಲ. ಆದರೆ ಭಾರತ, ಸಂಸ್ಕೃತ, ವೇದ ಮುಂತಾದುವು ವಿಭೂತಿರೂಪದ ಉಪಲಕ್ಷಣಗಳಾದ ಕಾರಣ ಅವುಗಳನ್ನಿಲ್ಲಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿದೆ.

ಭಾಷೆಯ ಬಗೆಗೂ ಭಟ್ಟರ ಚಿಂತನೆ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಹಬ್ಬಿದೆ. ಅವರ ಪ್ರಕಾರ ಭಾರತೀಯೇತರಚಿಂತನವು ಭಾಷೆಯೆಂಬುದು ಕೇವಲ ವಿಚಾರಗಳ ವಾಹಕ. ಇದು ಆಧುನಿಕವೈಚಾರಿಕತೆಯ ಪ್ರಾತಿನಿಧಿಕಧೋರಣೆಯೂ ಹೌದು. ಆದರೆ ಭಾರತೀಯ ಅಥವಾ ಸಂಸ್ಕೃತಪರಂಪರೆಯ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಭಾಷೆಯು ವಿಷಯವಾಹಕ ಮತ್ತು ವಾಹಿಯ ವಿಷಯಗಳೆರಡರ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನೂ ಒಳಗೊಳ್ಳುವಂಥದ್ದು. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಭಾಷೆಯು ಶಬ್ದಬ್ರಹ್ಮವಾದದವರೆಗೂ ದಾರ್ಶನಿಕದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ವಿಸ್ತರಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಜೊತೆಗೆ ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆಯ ಈ ಸ್ವರೂಪವೇ ಅದನ್ನು ವ್ಯಕ್ತ್ಯತೀತವನ್ನಾಗಿಸಿದೆ. ಹೀಗಾಗಿಯೇ ಆಧುನಿಕವಿಕಾಸವಾದದ ತರ್ಕವನ್ನು ಭಾರತೀಯ-ಸಂಸ್ಕೃತ-ಋಷಿಪರಂಪರೆಗೆ ಯಥಾವತ್ತಾಗಿ ಅನ್ವಯಿಸಲಾಗದು. ಅವರ ಪ್ರಕಾರ ತತ್ತ್ವತಃ ಭಾಷೆಯೇ ಕಾವ್ಯ. ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಭಾಷೆಯು ಅಪೌರುಷೇಯವೂ ಹೌದು. ಭಾಷಾಮೀಮಾಂಸೆಯಾದ ವ್ಯಾಕರಣವೇ ಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆ. ಭಟ್ಟರು ವ್ಯಾಕರಣವು ಭಾಷೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಕತತ್ತ್ವವಾದರೆ ಛಂದಸ್ಸು ಅದರ ಸಂಯೋಜಕತತ್ತ್ವವೆನ್ನುತ್ತಾರೆ.

ಭಟ್ಟರು ಭಾರತೀಯಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಶಾಸ್ತ್ರ-ಕಲಾವಿಚಾರಗಳ ನಡುವೆ ತಲೆದೋರಬಹುದಾದ ವಿರೋಧಗಳನ್ನೂ ಖಂಡನ-ಮಂಡನಗಳನ್ನೂ ಸಾಪೇಕ್ಷವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಾರೆ. ಖಂಡನೆಗಳು ನಿರಾಕರಣೆಗಳಲ್ಲ; ಬದಲಾಗಿ ಗುರುತಿಸುವಿಕೆಯ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಧಾನವೆಂಬುದು ಅವರದೇ ಮಾತು. ಹೀಗಾಗಿ ಇಂಥವನ್ನೆಲ್ಲ “ನ ಹಿ ನಿಂದಾನ್ಯಾಯ”ದ ಮೂಲಕ ಗಮನಿಸಬೇಕೆಂಬುದು ಅವರ ತಾತ್ಪರ್ಯ. ಕೇವಲಾದ್ವೈತದೃಷ್ಟಿಗೆ ಇದು ತುಂಬ ಸಹಜವೂ ಹೌದು. ಅವರು ಪ್ರಾಯಶಃ ವೇದಾಂತದರ್ಶನವು ಹೇಳುವ ಅಧಿಕಾರಿಭೇದವನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿರಿಸಿಕೊಂಡು ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧಗಳನ್ನು ಸಮನ್ವಯಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಭಾರತೀಯಸಂವೇದನೆಯಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರೀಯ ಮತ್ತು ಪಾರ್ಶ್ವೀಯಗಳೆಂಬ ಅಂಶಗಳುಂಟೆಂದೂ ಪಾರ್ಶ್ವೀಯವಿರೋಧಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಕೇಂದ್ರೀಯವಾದ ಅವಿರೋಧದಲ್ಲಿ ಪರಿಹರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂದೂ ಅವರ ನಿಲವು. ಆದುದರಿಂದ ಎಲ್ಲ ವಿದ್ಯೆಗಳಿಗೂ ಪರಸ್ಪರಪೂರಕತೆ ಮತ್ತು ಸಾಪೇಕ್ಷತೆಗಳುಂಟೆಂಬುದು ನಿಶ್ಚಯ.

ಇದೇ ರೀತಿ ಯಾವುದೇ ಸೃಷ್ಟಿ-ಲಯಗಳಾಗಲಿ ಕೇವಲ ಪರಮಾರ್ಥದ ವ್ಯಕ್ತ ಮತ್ತು ಅವ್ಯಕ್ತಭಾವಗಳಲ್ಲದೆ ಅನ್ಯಥಾ ಅಲ್ಲವೆಂದು ಭಟ್ಟರು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಎಲ್ಲ ಕಾರಣಗಳಿಂದಲೇ ವಿವಿಧವಿದ್ಯೆಗಳ ಹೃದಯವನ್ನು ಅಂತಸ್ಸಂವೇದನೆಯಿಂದ—ಅರ್ಥಾತ್ ಗ್ರಂಥಾತೀತವಾದ ಅಧ್ಯಯನಕ್ರಮದಿಂದ—ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂಬುದು ಅವರ ಇಂಗಿತ. ಬಹಿಃಪ್ರಮಾಣಕ್ಕೆ ಸಿಗುವಿಕೆ ಅಥವಾ ಸಿಗದಿರುವಿಕೆಯೆಂಬುದು ಕೇವಲ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅಥವಾ ವ್ಯಾವಹಾರಿಕಾಂಶವೇ ಹೊರತು ತಾತ್ತ್ವಿಕಾಂಶವಲ್ಲವೆಂದು ಅವರ ನಿಶ್ಚಯ. ಅಲ್ಲದೆ ಅಂತಃಪ್ರಮಾಣವೇ ನಮ್ಮ ಪರಂಪರೆಯ ಸರ್ವೋಚ್ಚನಿರ್ಣಯತತ್ತ್ವವೆಂದು ಅವರ ನಿಲವು. ಮಿಕ್ಕೆಲ್ಲ ಪ್ರಮಾಣಗಳು ಇದಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತವೆ. ವೇದಗಳ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯವಾದರೂ ಅವುಗಳ ಅಪೌರುಷೇಯತ್ವದಲ್ಲೆನ್ನುವಾಗ ಇದು ಅಲ್ಲಿಯ ಶಬ್ದನಿತ್ಯತ್ವಕ್ಕಿಂತ ಅರ್ಥನಿತ್ಯತ್ವದಲ್ಲಿಯೇ ವಿವಕ್ಷಿತವೆಂದು ನಾವು ತಿಳಿಯಬೇಕು. ಈ ಕಾರಣದಿಂದ ಅರ್ಥನಿತ್ಯತ್ವವೆಂಬುದು ಸಮಗ್ರಸಂವೇದನೆಯಲ್ಲದೆ ಬೇರೆಯಲ್ಲ. ವೇದಗಳ ಆಧಿಭೌತಿಕ ಮತ್ತು ಆಧಿದೈವಿಕಸ್ತರದ ಅರ್ಥಗಳಿಗಿಂತ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕವೇ ಸರ್ವೋಚ್ಚ. ಈ ಬೆಳಕಿನಲ್ಲಿಯೇ ಎಲ್ಲ ವೇದವಾಙ್ಮಯದ ವಿವರಣೆ ಸಾಗಬೇಕು. ಇಂಥ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತತ್ತ್ವವಾದರೂ ಕೇವಲಾದ್ವೈತದರ್ಶನದ ಸಚ್ಚಿದಾನಂದಘನವಲ್ಲದೆ ಬೇರೆ ಅಲ್ಲ.        

ಭಟ್ಟರು ಕಾವ್ಯತತ್ತ್ವಗಳನ್ನು ಕುರಿತೂ ಕೆಲವೊಂದು ಗಂಭೀರವಿಚಾರಗಳನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆ ಪ್ರಕಾರ ಕಾವ್ಯದ ಅನುಭವತತ್ತ್ವವು ರಸ, ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿತತ್ತ್ವವು ಭಾಷೆ. ರಸದ ಲೌಕಿಕಸ್ತರವು ಶೃಂಗಾರ, ಕರುಣ, ಯುದ್ಧವೀರ, ಹಾಸ್ಯ, ರೌದ್ರಾದಿಗಳಲ್ಲಿ ತೋರುವಂತೆ ಅದರ ಅಲೌಕಿಕಸ್ತರವು ಶಾಂತ, ಧರ್ಮವೀರ, ದಾನವೀರ, ದಯಾವೀರಾದಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುವುದೆಂದು ಅವರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ. ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಸ್ತರದಲ್ಲಿ ಕೂಡ ವಿಭಿನ್ನಸ್ತರಗಳಿರುತ್ತವೆ. ಇಲ್ಲಿ ಧ್ವನಿತತ್ತ್ವವು ಅಪೌರುಷೇಯತ್ವಕ್ಕೆ ಸಂವಾದಿಯಾದರೆ, ಗುಣ-ಅಲಂಕಾರತತ್ತ್ವಗಳು ಪೌರುಷೇಯತ್ವಕ್ಕೆ ಸಂವಾದಿ. ಗುಣವೆಂಬುದು ಭಾಷೆಯ ಅತಿಸಮರ್ಥವಾದ ಪ್ರಯೋಗವಾದರೆ ಅಲಂಕಾರವು ಭಾಷೆಯ ಆಕರ್ಷಕಪ್ರಯೋಗ. ಗುಣವಿಶ್ಲೇಷಣೆಯು ಆಯಾ ಭಾಷೆಯ ಸ್ವರೂಪವನ್ನೇ ಅವಲಂಬಿಸಿರುವುದರಿಂದ ಅದಕ್ಕೊಂದು ವಿಶ್ಲೇಷಣಪ್ರಕಾರವೆಂಬುವುದಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲ ಗುಣಗಳಿಗೂ ಸಂದರ್ಭೌಚಿತ್ಯವೆಂಬ ಅಮೂರ್ತಾಂಶವೇ ಮೂಲ. ಎಲ್ಲ ಅಲಂಕಾರಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಪ್ರಸ್ತುತ ಮತ್ತು ಅಪ್ರಸ್ತುತಗಳೆಂಬ ಘಟಕಗಳಿದ್ದೇ ಇರುತ್ತವೆ. ಲೌಕಿಕ ಮತ್ತು ಅಲೌಕಿಕಾಂಶಗಳೇ ಇಂಥ ಪ್ರಸ್ತುತ-ಅಪ್ರಸ್ತುತಗಳ ಪರ್ಯಂತಭೂಮಿ. ವಕ್ರತೆಯೆಂಬುದು ಕೂಡ ಲೌಕಿಕಾನುಭವದಿಂದ ದೂರಹೋಗುವಿಕೆಯೇ ಆಗಿದೆ. ಈ ಎಲ್ಲ ತತ್ತ್ವಗಳನ್ನೂ ಬಳಸಿಕೊಂಡು ನಿರ್ಮಿಸುವ ದೃಶ್ಯ-ಶ್ರವ್ಯಕಾವ್ಯಗಳ ವಸ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಖ್ಯಾತ, ಉತ್ಪಾದ್ಯ ಮತ್ತು ಮಿಶ್ರಗಳೆಂಬ ಮೂರು ಬಗೆಗಳಿದ್ದರೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಆದರವು ಅಲೌಕಿಕತೆಯತ್ತ ತಿರುಗಿದ ಪ್ರಖ್ಯಾತ ಮತ್ತು ಮಿಶ್ರವರ್ಗಗಳತ್ತಲೇ. ಇದು ಉತ್ತಮ, ಮಧ್ಯಮ ಮತ್ತು ನೀಚ ಎಂಬ ಮೂರು ಪ್ರಕೃತಿಗಳ ಪಾತ್ರಗಳಿಗೂ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ-ನೀಚ ಎಂಬ ಲೋಕಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಮೇಲರಿಮೆ-ಕೀಳರಿಮೆಗಳಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ಅಲೌಕಿಕ-ಲೌಕಿಕಗಳೆಂಬ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ[3]. ಭಾರತೀಯಸಂವೇದನೆಯು ನಿರಪವಾದವಾಗಿ ಲೋಕದಿಂದ ಅಲೋಕದತ್ತ ಸಾಗುವುದೇ ಆಗಿದೆ. ಹಾಗೆಂದಮಾತ್ರಕ್ಕದು ಲೋಕವಿರೋಧಿಯಲ್ಲ; ಲೋಕವಿರುವುದೇ ಅಲೋಕದತ್ತ ಸಾಗಲು. ಹೀಗಾಗಿ ಲೌಕಿಕವು ಅಲೌಕಿಕಕ್ಕೊಂದು ಸಮರ್ಥಸಾಧನ. ಇಂತಲ್ಲದ ಲೌಕಿಕವು ಅನರ್ಥಕಾರಣ.

ಮೇಲಣ ಸಾರಾಂಶದ ಬೆಳಕಿನಲ್ಲಿ ನರಸಿಂಹಭಟ್ಟರ ಕಾವ್ಯತತ್ತ್ವಗಳನ್ನು ವಿವೇಚಿಸೋಣ. ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಅವರ ಎಲ್ಲ ಬರೆಹಗಳು “ಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆ: ಹೊಸ ಹೊಳಹುಗಳು”[4] ಎಂಬ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಗ್ರಹಗೊಂಡ ಕಾರಣ ಇದನ್ನೇ ಅನುಲಕ್ಷಿಸಿ ಸದ್ಯದ ಚಿಂತನೆ ಸಾಗಿದೆ.



[1] ಇದಲ್ಲದೆ ಈಚಿನ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಯನ್ನೇ ಪ್ರಶ್ನಿಸುವ, ಧಿಕ್ಕರಿಸುವ ಪ್ರಕಲ್ಪಗಳೂ ಸಾಗಿವೆ. ಇವೆಲ್ಲ ಆಂಗ್ಲಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದುಬಂದ ವಿಲಕ್ಷಣವಿಮರ್ಶನಪದ್ಧತಿಯ ಪ್ರೇರಣೆಯಿಂದ ಬೆಳೆದ ಕೂಳೆಬೆಳೆ. ಇವುಗಳ ಅಭಿನಿವೇಶ, ಅಪ್ರಬುದ್ಧತೆ ಮತ್ತು ಅಸಮರ್ಪಕತೆಗಳನ್ನು ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿಯೇ ಚರ್ಚಿಸಬೇಕಾದ ಕಾರಣ ಸದ್ಯಕ್ಕೆ ಅವುಗಳನ್ನು ದೂರವಿಡಬಹುದು.

[2] ನರಸಿಂಹಭಟ್ಟ, ಪಾದೆಕಲ್ಲು. “ಭಾರತೀಯ ಋಷಿಪರಂಪರೆ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಸಾಹಿತ್ಯ”. ಮಂಗಳೂರು: ಮಂಗಳೂರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯ, ೨೦೦೩

[3] ಭಟ್ಟರು ಭಾರತೀಯಪರಂಪರೆಯ ವಿಭಾಗೀಕರಣಕ್ರಮವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತ, ಎಲ್ಲ ವರ್ಗೀಕರಣಗಳೂ ಅನ್ಯೋನ್ಯಾಶ್ರಿತವೆಂದು ನಿರೂಪಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದಕ್ಕೊಂದು ಸುಂದರದೃಷ್ಟಾಂತವಾಗಿ ದಶರೂಪಕವಿಭಾಗವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾವಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆ ಪ್ರಕಾರ ನಮ್ಮ ಲಕ್ಷಣಕಾರರು ಪರಿಪೂರ್ಣರೂಪಕವಾದ “ನಾಟಕ”ವನ್ನು ಮೊದಲಿಗೆ ವಿವರಿಸಿ ಅನಂತರ ಉಳಿದ ಪ್ರಭೇದಗಳನ್ನು ನಾಟಕದ ಆಂಶಿಕರೂಪಗಳೆಂದೋ ಗೌಣವಿಸ್ತರಣಗಳೆಂದೋ ಕಾಣಿಸುವುದುಂಟು (ಭಾರತೀಯಸಂವೇದನೆ: ಸಂವಾದ, ಪು. ೭೧). ಇದು ತುಂಬ ಮೌಲಿಕಸಂಗತಿ. ಈ ಅಂಶವನ್ನು ವಿ. ರಾಘವನ್ನರೂ ಪ್ರಸ್ತಾವಿಸಿದ್ದಾರೆ.  

[4] ನರಸಿಂಹಭಟ್ಟ, ಪಾದೆಕಲ್ಲು. “ಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆ: ಹೊಸ ಹೊಳಹುಗಳು”. ಮಂಗಳೂರು: ಮಂಗಳೂರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯ, ೨೦೧೫

To be continued.

 

   Next>>

Author(s)

About:

Dr. Ganesh is a 'shatavadhani' and one of India’s foremost Sanskrit poets and scholars. He writes and lectures extensively on various subjects pertaining to India and Indian cultural heritage. He is a master of the ancient art of avadhana and is credited with reviving the art in Kannada. He is a recipient of the Badarayana-Vyasa Puraskar from the President of India for his contribution to the Sanskrit language.

Prekshaa Publications

Among the many contributions of ancient Indians to world thought, perhaps the most insightful is the realisation that ānanda (Bliss) is the ultimate goal of human existence. Since time immemorial, India has been a land steeped in contemplation about the nature of humans and the universe. The great ṛṣis (seers) and ṛṣikās (seeresses) embarked on critical analysis of subjective experience and...

One of the two great epics of India and arguably the most popular epic in the world, the Ramayana has enchanted generations of people not just in Greater India but the world over. In less than three hundred pages The Essential Ramayana captures all the poetic subtleties and noble values of the original and offers the great epic in an eminently readable form that will appeal to the learned and...

The Bhagavad-gītā isn’t merely a treatise on ultimate liberation. It is also a treatise on good living. Even the laity, which does not have its eye on mokṣa, can immensely benefit from the Gītā. It has the power to grant an attitude of reverence in worldly life, infuse enthusiasm in the execution of duty, impart fortitude in times of adversity, and offer solace to the heart when riddled by...

Indian Perspective of Truth and Beauty in Homer’s Epics is a unique work on the comparative study of the Greek Epics Iliad and Odyssey with the Indian Epics – Rāmāyaṇa and Mahābhārata. Homer, who laid the foundations for the classical tradition of the West, occupies a stature similar to that occupied by the seer-poets Vālmīki and Vyāsa, who are synonymous with the Indian culture. The author...

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the sixth volume of reminiscences character sketches of prominent public figures, liberals, and social workers. These remarkable personages hailing from different corners of South India are from a period that spans from the late nineteenth century to the mid-twentieth century. Written in Kannada in the 1970s, these memoirs go...

An Introduction to Hinduism based on Primary Sources

Authors: Śatāvadhānī Dr. R Ganesh, Hari Ravikumar

What is the philosophical basis for Sanātana-dharma, the ancient Indian way of life? What makes it the most inclusive and natural of all religio-philosophical systems in the world?

The Essential Sanātana-dharma serves as a handbook for anyone who wishes to grasp the...

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the fifth volume, episodes from the lives of traditional savants responsible for upholding the Vedic culture. These memorable characters lived a life of opulence amidst poverty— theirs  was the wealth of the soul, far beyond money and gold. These vidvāns hailed from different corners of the erstwhile Mysore Kingdom and lived in...

Padma Bhushan Dr. Padma Subrahmanyam represents the quintessence of Sage Bharata’s art and Bhārata, the country that gave birth to the peerless seer of the Nāṭya-veda. Padma’s erudition in various streams of Indic knowledge, mastery over many classical arts, deep understanding of the nuances of Indian culture, creative genius, and sublime vision bolstered by the vedāntic and nationalistic...

Bhārata has been a land of plenty in many ways. We have had a timeless tradition of the twofold principle of Brāhma (spirit of wisdom) and Kṣāttra (spirit of valour) nourishing and protecting this sacred land. The Hindu civilisation, rooted in Sanātana-dharma, has constantly been enriched by brāhma and safeguarded by kṣāttra.
The renowned Sanskrit poet and scholar, Śatāvadhānī Dr. R...

ಛಂದೋವಿವೇಕವು ವರ್ಣವೃತ್ತ, ಮಾತ್ರಾಜಾತಿ ಮತ್ತು ಕರ್ಷಣಜಾತಿ ಎಂದು ವಿಭಕ್ತವಾದ ಎಲ್ಲ ಬಗೆಯ ಛಂದಸ್ಸುಗಳನ್ನೂ ವಿವೇಚಿಸುವ ಪ್ರಬಂಧಗಳ ಸಂಕಲನ. ಲೇಖಕರ ದೀರ್ಘಕಾಲಿಕ ಆಲೋಚನೆಯ ಸಾರವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ಈ ಹೊತ್ತಗೆ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಛಂದಸ್ಸಿನ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ಲಕ್ಷಿಸುತ್ತದೆ. ತೌಲನಿಕ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ಅಂತಃಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಅಧ್ಯಯನಗಳ ತೆಕ್ಕೆಗೆ ಬರುವ ಬರೆಹಗಳೂ ಇಲ್ಲಿವೆ. ಶಾಸ್ತ್ರಕಾರನಿಗಲ್ಲದೆ ಸಿದ್ಧಹಸ್ತನಾದ ಕವಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸ್ಫುರಿಸಬಲ್ಲ ಎಷ್ಟೋ ಹೊಳಹುಗಳು ಕೃತಿಯ ಮೌಲಿಕತೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿವೆ. ಈ...

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the fourth volume, some character sketches of the Dewans of Mysore preceded by an account of the political framework of the State before Independence and followed by a review of the political conditions of the State after 1940. These remarkable leaders of Mysore lived in a period that spans from the mid-nineteenth century to the...

Bharatiya Kavya-mimamseya Hinnele is a monograph on Indian Aesthetics by Mahamahopadhyaya N. Ranganatha Sharma. The book discusses the history and significance of concepts pivotal to Indian literary theory. It is equally useful to the learned and the laity.

Sahitya-samhite is a collection of literary essays in Kannada. The book discusses aestheticians such as Ananda-vardhana and Rajashekhara; Sanskrit scholars such as Mena Ramakrishna Bhat, Sridhar Bhaskar Varnekar and K S Arjunwadkar; and Kannada litterateurs such as DVG, S L Bhyrappa and S R Ramaswamy. It has a foreword by Shatavadhani Dr. R Ganesh.

The Mahābhārata is the greatest epic in the world both in magnitude and profundity. A veritable cultural compendium of Bhārata-varṣa, it is a product of the creative genius of Maharṣi Kṛṣṇa-dvaipāyana Vyāsa. The epic captures the experiential wisdom of our civilization and all subsequent literary, artistic, and philosophical creations are indebted to it. To read the Mahābhārata is to...

Shiva Rama Krishna

சிவன். ராமன். கிருஷ்ணன்.
இந்திய பாரம்பரியத்தின் முப்பெரும் கதாநாயகர்கள்.
உயர் இந்தியாவில் தலைமுறைகள் பல கடந்தும் கடவுளர்களாக போற்றப்பட்டு வழிகாட்டிகளாக விளங்குபவர்கள்.
மனித ஒற்றுமை நூற்றாண்டுகால பரிணாம வளர்ச்சியின் பரிமாணம்.
தனிநபர்களாகவும், குடும்ப உறுப்பினர்களாகவும், சமுதாய பிரஜைகளாகவும் நாம் அனைவரும் பரிமளிக்கிறோம்.
சிவன் தனிமனித அடையாளமாக அமைகிறான்....

ऋतुभिः सह कवयः सदैव सम्बद्धाः। विशिष्य संस्कृतकवयः। यथा हि ऋतवः प्रतिसंवत्सरं प्रतिनवतामावहन्ति मानवेषु तथैव ऋतुवर्णनान्यपि काव्यरसिकेषु कामपि विच्छित्तिमातन्वते। ऋतुकल्याणं हि सत्यमिदमेव हृदि कृत्वा प्रवृत्तम्। नगरजीवनस्य यान्त्रिकतां मान्त्रिकतां च ध्वनदिदं चम्पूकाव्यं गद्यपद्यमिश्रितमिति सुव्यक्तमेव। ऐदम्पूर्वतया प्रायः पुरीपरिसरप्रसृतानाम् ऋतूनां विलासोऽत्र प्रपञ्चितः। बेङ्गलूरुनामके...

The Art and Science of Avadhānam in Sanskrit is a definitive work on Sāhityāvadhānam, a form of Indian classical art based on multitasking, lateral thinking, and extempore versification. Dotted throughout with tasteful examples, it expounds in great detail on the theory and practice of this unique performing art. It is as much a handbook of performance as it is an anthology of well-turned...

This anthology is a revised edition of the author's 1978 classic. This series of essays, containing his original research in various fields, throws light on the socio-cultural landscape of Tamil Nadu spanning several centuries. These compelling episodes will appeal to scholars and laymen alike.
“When superstitious mediaevalists mislead the country about its judicial past, we have to...

The cultural history of a nation, unlike the customary mainstream history, has a larger time-frame and encompasses the timeless ethos of a society undergirding the course of events and vicissitudes. A major key to the understanding of a society’s unique character is an appreciation of the far-reaching contributions by outstanding personalities of certain periods – especially in the realms of...

Prekṣaṇīyam is an anthology of essays on Indian classical dance and theatre authored by multifaceted scholar and creative genius, Śatāvadhānī Dr. R Ganesh. As a master of śāstra, a performing artiste (of the ancient art of Avadhānam), and a cultured rasika, he brings a unique, holistic perspective to every discussion. These essays deal with the philosophy, history, aesthetics, and practice of...

Yaugandharam

इदं किञ्चिद्यामलं काव्यं द्वयोः खण्डकाव्ययोः सङ्कलनरूपम्। रामानुरागानलं हि सीतापरित्यागाल्लक्ष्मणवियोगाच्च श्रीरामेणानुभूतं हृदयसङ्क्षोभं वर्णयति । वात्सल्यगोपालकं तु कदाचिद्भानूपरागसमये घटितं यशोदाश्रीकृष्णयोर्मेलनं वर्णयति । इदम्प्रथमतया संस्कृतसाहित्ये सम्पूर्णं काव्यं...

Vanitakavitotsavah

इदं खण्डकाव्यमान्तं मालिनीछन्दसोपनिबद्धं विलसति। मेनकाविश्वामित्रयोः समागमः, तत्फलतया शकुन्तलाया जननम्, मातापितृभ्यां त्यक्तस्य शिशोः कण्वमहर्षिणा परिपालनं चेति काव्यस्यास्येतिवृत्तसङ्क्षेपः।

Vaiphalyaphalam

इदं खण्डकाव्यमान्तं मालिनीछन्दसोपनिबद्धं विलसति। मेनकाविश्वामित्रयोः समागमः, तत्फलतया शकुन्तलाया जननम्, मातापितृभ्यां त्यक्तस्य शिशोः कण्वमहर्षिणा परिपालनं चेति काव्यस्यास्येतिवृत्तसङ्क्षेपः।

Nipunapraghunakam

इयं रचना दशसु रूपकेष्वन्यतमस्य भाणस्य निदर्शनतामुपैति। एकाङ्करूपकेऽस्मिन् शेखरकनामा चित्रोद्यमलेखकः केनापि हेतुना वियोगम् अनुभवतोश्चित्रलेखामिलिन्दकयोः समागमं सिसाधयिषुः कथामाकाशभाषणरूपेण निर्वहति।

Bharavatarastavah

अस्मिन् स्तोत्रकाव्ये भगवन्तं शिवं कविरभिष्टौति। वसन्ततिलकयोपनिबद्धस्य काव्यस्यास्य कविकृतम् उल्लाघनाभिधं व्याख्यानं च वर्तते।

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the third volume, some character sketches of great literary savants responsible for Kannada renaissance during the first half of the twentieth century. These remarkable...

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the second volume, episodes from the lives of remarkable exponents of classical music and dance, traditional storytellers, thespians, and connoisseurs; as well as his...

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the first volume, episodes from the lives of great writers, poets, literary aficionados, exemplars of public life, literary scholars, noble-hearted common folk, advocates...

Evolution of Mahabharata and Other Writings on the Epic is the English translation of S R Ramaswamy's 1972 Kannada classic 'Mahabharatada Belavanige' along with seven of his essays on the great epic. It tells the riveting...

Shiva-Rama-Krishna is an English adaptation of Śatāvadhāni Dr. R Ganesh's popular lecture series on the three great...

Bharatilochana

ಮಹಾಮಾಹೇಶ್ವರ ಅಭಿನವಗುಪ್ತ ಜಗತ್ತಿನ ವಿದ್ಯಾವಲಯದಲ್ಲಿ ಮರೆಯಲಾಗದ ಹೆಸರು. ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಶೈವದರ್ಶನ ಮತ್ತು ಸೌಂದರ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಗಳ ಪರಮಾಚಾರ್ಯನಾಗಿ  ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಇವನು ಜ್ಞಾನಪ್ರಪಂಚವನ್ನು ಪ್ರಭಾವಿಸುತ್ತಲೇ ಇದ್ದಾನೆ. ಭರತಮುನಿಯ ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಇವನೊಬ್ಬನೇ ನಮಗಿರುವ ಆಲಂಬನ. ಇದೇ ರೀತಿ ರಸಧ್ವನಿಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು...

Vagarthavismayasvadah

“वागर्थविस्मयास्वादः” प्रमुखतया साहित्यशास्त्रतत्त्वानि विमृशति । अत्र सौन्दर्यर्यशास्त्रीयमूलतत्त्वानि यथा रस-ध्वनि-वक्रता-औचित्यादीनि सुनिपुणं परामृष्टानि प्रतिनवे चिकित्सकप्रज्ञाप्रकाशे। तदन्तर एव संस्कृतवाङ्मयस्य सामर्थ्यसमाविष्कारोऽपि विहितः। क्वचिदिव च्छन्दोमीमांसा च...

The Best of Hiriyanna

The Best of Hiriyanna is a collection of forty-eight essays by Prof. M. Hiriyanna that sheds new light on Sanskrit Literature, Indian...

Stories Behind Verses

Stories Behind Verses is a remarkable collection of over a hundred anecdotes, each of which captures a story behind the composition of a Sanskrit verse. Collected over several years from...