ಸಂಸ್ಕೃತಕವಿಗಳ ಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆ - 13

ಶ್ಯಾಮಿಲಕ

ಗುಪ್ತಯುಗದ ಮತ್ತೊಬ್ಬ ವಿಶಿಷ್ಟಕವಿ ಶ್ಯಾಮಿಲಕ. ಈತನದಾಗಿ ನಮಗೆ ಉಳಿದಿರುವುದು “ಪಾದತಾಡಿತಕ” ಎಂಬ ಭಾಣವೊಂದೇ. ಇದೊಂದು ರೂಪಕವೇ ಅವನ ಪ್ರತಿಭೆ-ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಗಳನ್ನೂ ಲೋಕಪರಿಜ್ಞಾನವನ್ನೂ ಸಮರ್ಥವಾಗಿ ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಇದರ ಪ್ರಸ್ತಾವನೆಯಲ್ಲಿ ಅವನಾಡುವ ಎರಡು ಮಾತುಗಳು ಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಯ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಮಹತ್ತ್ವದ್ದಾಗಿವೆ.

ಮೊದಲಿಗೆ ಆಲಂಕಾರಿಕರು ಹೇಳುವ “ಪದಪಾಕ”ವನ್ನು ಅವನು ವ್ಯಾಪಕಾರ್ಥದಲ್ಲಿ ಸಮಗ್ರಕಾವ್ಯಕ್ಕೆ ಅನ್ವಯಿಸಿ ಕಂಡಿರುವ ಪರಿ ಸ್ಮರಣೀಯ:

ಇದಮಿಹ ಪದಂ ಮಾ ಭೂದೇವಂ ಭವತ್ವಿದಮನ್ಯಥಾ

            ಕೃತಮಿದಮಯಂ ಗ್ರಂಥೇನಾರ್ಥೋ ಮಹಾನುಪಪಾದಿತಃ |

ಇತಿ ಮನಸಿ ಯಃ ಕಾವ್ಯಾರಂಭೇ ಕವೇರ್ಭವತಿ ಶ್ರಮಃ

            ಸನಯನಜಲೋ ರೋಮೋದ್ಭೇದಃ ಸತಾಂ ತಮಪೋಹತಿ || (೩)

ಈ ಪದವು ಹೀಗಿಲ್ಲದಿರಲಿ; ಇದು ಬೇರೊಂದು ಬಗೆಯಾಗಿರಲಿ; ಇಂಥ ಸಂಯೋಜನೆಯಿಂದ ವಿಶೇಷವಾದ ಸ್ವಾರಸ್ಯವುಂಟಾಗಿದೆ. ಹೀಗೆ ಕಾವ್ಯರಚನಾವಸರದಲ್ಲಿ ಕವಿಗೆ ಯಾವ ಪರಿಶ್ರಮ ಉಂಟಾಗುವುದೋ ಅದು ಸಹೃದಯರ ರೋಮಾಂಚ ಮತ್ತು ಆನಂದಬಾಷ್ಪಗಳಿಂದ ನೀಗುತ್ತದೆ.

ಪ್ರಸ್ತುತಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಶ್ಯಾಮಿಲಕನು ಪದದಿಂದ ಮೊದಲ್ಗೊಂಡು ಪ್ರಬಂಧರಚನೆಯವರೆಗೆ ಎಲ್ಲ ಹಂತಗಳನ್ನೂ ಸೂಚಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಈ ಪದ್ಯದ ಉತ್ತರಾರ್ಧವನ್ನು ವಿಜ್ಜಿಕೆಯಂಥ ಪರವರ್ತಿ ಕವಯಿತ್ರಿಯೂ ಬಳಸಿಕೊಂಡಿರುವುದು ಸ್ಮರಣೀಯ.[1] ಅಲ್ಲದೆ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಹಂತದಲ್ಲಿಯೂ ಶಬ್ದಾರ್ಥಗಳ ವಿನಿಯೋಗ ಹೇಗಿರಬೇಕೆಂಬ ವಿಮರ್ಶನಪೂರ್ವಕವಾದ ಹೊಯ್ದಾಟವನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬಿಂಬಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಇದನ್ನು ಭಾಮಹ, ರಾಜಶೇಖರ ಮುಂತಾದ ಆಲಂಕಾರಿಕರು ಚರ್ಚಿಸಿರುವುದು ಉಲ್ಲೇಖನೀಯ:

ಹೇಗೆ ಹೂವಳಿಗನು ಸೊಗಸಾದ ಹೂಗಳನ್ನು ಹುಡುಕಿ ಹುಡುಕಿ ಮಾಲೆಯನ್ನು ಕಟ್ಟುವನೋ ಹಾಗೆಯೇ ಸುಕವಿಯು ತನ್ನ ಕಾವ್ಯಗುಂಫನವನ್ನು ಯುಕ್ತವಾದ ಪದಗಳಿಂದಲೇ ಸಾವಧಾನವಾಗಿ ಸಾಗಿಸಬೇಕೆಂಬುದು ಭಾಮಹನ ಕಿವಿಮಾತು.[2]

ರಾಜಶೇಖರನು ಪದಪಾಕ-ವಾಕ್ಯಪಾಕಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ವಿಶದವಾಗಿ ಚರ್ಚಿಸಿದ್ದಾನೆ. ತನ್ನ ಪೂರ್ವಾಚಾರ್ಯರ ಮತ್ತು ಸಮಕಾಲೀನರ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿ ಒಳ್ಳೆಯ ನಿರ್ಣಯಕ್ಕೆ ಬಂದಿದ್ದಾನೆ. ಅಲ್ಲಿಯ ಕೆಲವೊಂದು ಮಾತುಗಳು ಸ್ಮರಣೀಯವಾಗಿವೆ:[3]

ಎಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಹೊಯ್ದಾಟವಿರುವುದೋ ಅಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಪದಗಳನ್ನು ಬಳಸುವಲ್ಲಿ, ಬಿಡುವಲ್ಲಿ ಗೊಂದಲವಿರುತ್ತದೆ. ಯಾವಾಗ ಪದನಿಶ್ಚಯವಾಗುವುದೋ ಆಗ ಸಾಹಿತ್ಯ ಸಿದ್ಧವಾಗುತ್ತದೆ.

ಯಾವಾಗ ಪದಗಳು ತಮ್ಮ ಪ್ರಯೋಗದಲ್ಲಿ ಪರ್ಯಾಯಗಳನ್ನು ಸಹಿಸದಂತೆ ಆಗುವುವೋ ಅಂಥ ಹದವನ್ನು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಪದಪಾಕವೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ಗುಣ, ರೀತಿ, ಅಲಂಕಾರಾದಿಗಳ ಮೂಲಕ ವಾಗರ್ಥಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿಸುವ ಯಾವ ಕ್ರಮದಿಂದ ಸಹೃದಯರಿಗೆ ಸಂತೋಷವಾಗುವುದೋ ಅದೇ ವಾಕ್ಯಪಾಕವೆಂದು ನಮ್ಮ ಅಭಿಪ್ರಾಯ.

ಹೀಗೆ ಶ್ಯಾಮಿಲಕನ ಮಾತು ಪರವರ್ತಿವಿದ್ವಾಂಸರಿಗೆ ದಾರಿದೀವಿಗೆಯಾಗಿದೆಯೆಂದರೆ ಅತಿಶಯವಲ್ಲ. ಕವಿಯು ಮತ್ತೊಂದು ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಜೀವನದಲ್ಲಿಯೂ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿಯೂ ಹಾಸ್ಯಕ್ಕಿರುವ ಮಹತ್ತ್ವವನ್ನು ಧೀರೋದಾರವಾಗಿ ಸಾರಿದ್ದಾನೆ:

ನ ಪ್ರಾಪ್ನುವಂತಿ ಯತಯೋ ರುದಿತೇನ ಮೋಕ್ಷಂ

            ಸ್ವರ್ಗಾಯತಿಂ ನ ಪರಿಹಾಸಕಥಾ ರುಣದ್ಧಿ |

ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರತೀತಮನಸಾ ಹಸಿತವ್ಯಮೇವ

            ವೃತ್ತಿಂ ಬುಧೇನ ಖಲು ಕೌರುಕುಚೀಂ ವಿಹಾಯ || (೫)

ಸಂನ್ಯಾಸಿಗಳು ಗೋಳಾಡಿ ಮೋಕ್ಷವನ್ನು ಪಡೆಯುವುದಿಲ್ಲ; ನಗೆಮಾತುಗಳು ಸ್ವರ್ಗಸಂಪಾದನೆಯನ್ನು ತಡೆಯುವುದೂ ಇಲ್ಲ. ಆದುದರಿಂದ ವಿವೇಕಿಗಳು ಬಿಂಕ-ಬಿಗುಮಾನ ಬಿಟ್ಟು ತಿಳಿಯಾದ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ನಕ್ಕು ಹಗುರಾಗಲೇಬೇಕು.

ಇದಂತೂ ಸಾವಿರ ಕಾಲ ಬಾಳುವ ಮಹಾವಾಕ್ಯ. ಇಲ್ಲಿ ಶ್ಯಾಮಿಲಕನು ಹಾಸ್ಯರಸದ ನೆವದಿಂದ ಇಡಿಯ ಕಾವ್ಯಕಲೆಯನ್ನೇ ಸಮರ್ಥಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಏಕೆಂದರೆ, ಆ ವೇಳೆಗಾಗಲೇ ಪ್ರಬಲರಾಗಿದ್ದ ಮಡಿವಂತ ಮೀಮಾಂಸಕರು ಕಾವ್ಯಾಲಾಪಾಂಶ್ಚ ವರ್ಜಯೇತ್ ಎಂದು ಫತ್ವಾಗಳನ್ನು ಹೊರಡಿಸಿದ್ದರಷ್ಟೆ! ಇವರ ಆಗ್ರಹಗಳನ್ನು ಸಮರ್ಥವಾಗಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೀಕರಿಸಲು ಅಷ್ಟೇ ತೀಕ್ಷ್ಣವಾದ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ ಬೇಕಿತ್ತು. ಮುಂದಿನ ಎಷ್ಟೋ ಮಂದಿ ಆಲಂಕಾರಿಕರೂ ಕಾವ್ಯವ್ಯಾಖ್ಯಾತೃಗಳೂ ತಮ್ಮ ಉಪಕ್ರಮಗಳಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವೋಕ್ತವಾಕ್ಯವನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿ ಅದಕ್ಕೆ ಭಯ-ಭಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಪ್ರತ್ಯುತ್ತರಗಳನ್ನು ಮುಂದಿಡುವ ಸಾಹಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರೆ ಅವರೆಲ್ಲರಿಗಿಂತ ಮೊದಲೇ ಶ್ಯಾಮಿಲಕನು ಚುರುಕಾದ ಪ್ರತ್ಯಾಕ್ಷೇಪವನ್ನು ಮಾಡಿ ಮುಗಿಸಿದ್ದಾನೆ! ಇದು ಸನಾತನಧರ್ಮದ ಅರ್ಥವಂತಿಕೆಯನ್ನೂ ತೋರುತ್ತದೆ; ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಗುಪ್ತರ ಸುವರ್ಣಯುಗದಲ್ಲಿ ಸಮಾಜಕ್ಕಿದ್ದ ಸರ್ವತೋಮುಖಸ್ವಾಸ್ಥ್ಯವನ್ನು ಧ್ವನಿಸುತ್ತದೆ.

ರಸಾದ್ವಾದಕ್ಕೆ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಬೇಕಾಗಿರುವುದು ಬಿಂಕ-ಬಿಗುಮಾನಗಳಿಲ್ಲದ ನಿರಾಗ್ರಹಮನಸ್ಸು. ಕಲಾಸ್ವಾದವನ್ನು ಯಾವುದೇ ಅಪರಾಧಪ್ರಜ್ಞೆಯಿಂದ ಮಾಡಬೇಕಿಲ್ಲ. ವಸ್ತುತಃ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ವಾದಸಹೋದರವೆನಿಸಿದ ರಸೋಪಾಸನೆಗೆ ಅನಿವಾರ್ಯವಾದದ್ದು ಮೇಲರಿಮೆ-ಕೀಳರಿಮೆಗಳಿಲ್ಲದ ಮನಃಸ್ಥಿತಿ. ವಿಶೇಷತಃ ಸಮಕಾಲೀನಸಮಾಜವನ್ನು ಚಿಕಿತ್ಸಕವಾಗಿ ನೋಡಿ ಅಲ್ಲಿಯ ಓರೆ-ಕೋರೆಗಳನ್ನು ಹಾಸ್ಯದ ಮೂಲಕ ಸತ್ಕವಿಯು ಬಿಂಬಿಸಿದಾಗಲಂತೂ ಅದನ್ನೆಲ್ಲ ಗ್ರಹಿಸಲು ಮಿಗಿಲಾದ ಸಮಾಹಿತಪ್ರಜ್ಞೆ ಬೇಕು. ಹೇಳಿ ಕೇಳಿ ಹಾಸವೆಂಬ ಭಾವದಿಂದ ಹುಟ್ಟುವ ಹಾಸ್ಯಕ್ಕೆ ಲೋಕಸ್ಪರ್ಶ ಅನಿವಾರ್ಯ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಇದರ ಸರ್ಜನ-ಆಸ್ವಾದನಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಬುದ್ಧತೆ ಆವಶ್ಯಕ. ಪ್ರಾಯಶಃ ಇದನ್ನು ಗಾಢವಾಗಿ ಅನುಸಂಧಾನಿಸದ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ನಮ್ಮ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಹಾಸ್ಯಕ್ಕೆ ಇಳಿಗಾಲ ಬಂದಿರುವುದುಂಟು. ಈ ಎಲ್ಲ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಶ್ಯಾಮಿಲಕನ ಹಿತಕಥನ ಆಲಂಕಾರಿಕರಿಗೆ ಅನುಸಂಧೇಯ.

ಭಾರವಿ

ಕಾಳಿದಾಸನ ಬಳಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತದ ಕಥನಕಾವ್ಯನೌಕೆಯ ಚುಕ್ಕಾಣಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದು ನಡಸಿದವನು ಭಾರವಿಯೊಬ್ಬನೇ. ಅವನ ಪರವರ್ತಿಗಳೆಲ್ಲ ನಿರಪವಾದವೆಂಬಂತೆ ಈತನ ಅಡಿಜಾಡಿನಲ್ಲಿಯೇ ನಡೆದರು. ಅರ್ಥಗೌರವಕ್ಕೆ ಹೆಸರಾದ ಭಾರವಿ ತನ್ನ ಕೃತಿಯ ಕೆಲವೆಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಯ ಹೊಳಹುಗಳನ್ನು ನೀಡಿದ್ದಾನೆ. ಇವೆಲ್ಲ ಪ್ರಾಯಿಕವಾಗಿ ಅರ್ಥಗೌರವ ಮತ್ತು ಅರ್ಥವೈಮಲ್ಯಗಳಿಗೇ ಸಂಬಂಧಿಸಿರುವುದು ಆಕಸ್ಮಿಕವೇನಲ್ಲ. ಇವನ್ನೀಗ ಅವಲೋಕಿಸೋಣ.

ಯುಧಿಷ್ಠಿರನು ಭೀಮನ ಆವೇಶವನ್ನು ಉಪಶಮಿಸುತ್ತ ಅವನ ಮಾತಿನ ಕ್ರಮವನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ[4]:

ಅಪವರ್ಜಿತವಿಪ್ಲವೇ ಶುಚೌ

            ಹೃದಯಗ್ರಾಹಿಣಿ ಮಂಗಲಾಸ್ಪದೇ |

ವಿಮಲಾ ತವ ವಿಸ್ತರೇ ಗಿರಾಂ

            ಮತಿರಾದರ್ಶ ಇವಾಭಿದೃಶ್ಯತೇ ||

ಸ್ಫುಟತಾ ನ ಪದೈರಪಾಕೃತಾ

            ನ ಚ ನ ಸ್ವೀಕೃತಮರ್ಥಗೌರವಮ್ |

ರಚಿತಾ ಪೃಥಗರ್ಥತಾ ಗಿರಾಂ

            ನ ಚ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮಪೋಹಿತಂ ಕ್ವಚಿತ್ ||

ಉಪಪತ್ತಿರುದಾಹೃತಾ ಬಲಾ-

            ದನುಮಾನೇನ ನ ಚಾಗಮಃ ಕ್ಷತಃ |

ಇದಮೀದೃಗನೀದೃಗಾಶಯಃ

            ಪ್ರಸಭಂ ವಕ್ತುಮುಪಕ್ರಮೇತ ಕಃ || (ಕಿರಾತಾರ್ಜುನೀಯ, ೨.೨೬–೨೮)

ತರ್ಕಬದ್ಧ, ಶುದ್ಧ, ಸುಂದರ ಮತ್ತು ಮಂಗಳಕರವಾದ ಈ ನಿನ್ನ ಮಾತುಗಳ ವಿಸ್ತರದಲ್ಲಿ ನಿನ್ನದೇ ವಿಮಲಬುದ್ಧಿಯು ಕೊಳಕಿಲ್ಲದೆ ಹೊಳೆಹೊಳೆಯುವ ಚೆಲುವಾದ ಮಾಂಗಲಿಕದರ್ಪಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಫಲಿಸುವಂತೆ ವಿಶದವಾಗಿ ತೋರುತ್ತಿದೆ.

ಪದಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಪಷ್ಟತೆಯು ದೂರವಾಗಿಲ್ಲ; ಅರ್ಥದ ಘನತೆಯು ಉಪೇಕ್ಷಿತವಾಗಿಲ್ಲ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಮಾತೂ ಬಿಡಿಬಿಡಿಯಾಗಿ, ಅರ್ಥವನ್ನು ಮೈದುಂಬಿಕೊಂಡು ಪ್ರಸ್ಫುಟವೆನಿಸಿದೆ. ಇಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಮಾತಿನ ಕಸುವು ಕಡಮೆಯಾಗಿಲ್ಲ.

ಗಟ್ಟಿಯಾದ ಆಧಾರಗಳು ಕೂಡಿಕೊಂಡಿರುವುದಲ್ಲದೆ ತರ್ಕಬಲವೇ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕೆ ಚ್ಯುತಿ ಬಂದಿಲ್ಲ. ನೀನಲ್ಲದೆ ಯಾರು ತಾನೆ ಇಂಥ ಯುಕ್ತಿಯುಕ್ತವಾದ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಹೀಗೆ ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸಬಲ್ಲರು?   

 


[1] ಕವೇರಭಿಪ್ರಾಯಮಶಬ್ದಗೋಚರಂ

               ಸ್ಫುರಂತಮಾರ್ದ್ರೇಷು ಪದೇಷು ಕೇವಲಮ್ |

ವದದ್ಭಿರಂಗೈಃ ಕೃತರೋಮವಿಕ್ರಿಯೈ-

               ರ್ಜನಸ್ಯ ತೂಷ್ಣೀಂಭವತೋಯಮಂಜಲಿಃ ||  (ಸುಭಾಷಿತಾವಲಿ, ಶ್ಲೋಕಸಂಖ್ಯೆ ೧೫೮, ಪು. ೨೫)

[2] ಏತದ್ಗ್ರಾಹ್ಯಂ ಸುರಭಿ ಕುಸುಮಂ ಗ್ರಾಮ್ಯಮೇತನ್ನಿಧೇಯಂ

               ಧತ್ತೇ ಶೋಭಾಂ ವಿರಚಿತಮಿದಂ ಸ್ಥಾನಮಸ್ತ್ಯೈತದಸ್ಯ |

ಮಾಲಾಕಾರೋ ರಚಯತಿ ಯಥಾ ಸಾಧು ವಿಜ್ಞಾಯ ಮಾಲಾಂ

               ಯೋಜ್ಯಂ ಕಾವ್ಯೇಷ್ವವಹಿತಧಿಯಾ ತದ್ವದೇವಾಭಿಧಾನಮ್ || (ಕಾವ್ಯಾಲಂಕಾರ, ೧.೫೯)

[3] ಆವಾಪೋದ್ಧರಣೇ ತಾವದ್ಯಾವದ್ದೋಲಾಯತೇ ಮನಃ | ಪದಾನಾಂ ಸ್ಥಾಪಿತೇ ಸ್ಥೈರ್ಯೇ ಹಂತ ಸಿದ್ಧಾ ಸರಸ್ವತೀ ||

ಯತ್ಪದಾನಿ ತ್ಯಜಂತ್ಯೇವ ಪರಿವೃತ್ತಿಸಹಿಷ್ಣುತಾಮ್ | ತಂ ಶಬ್ದನ್ಯಾಸನಿಷ್ಣಾತಾಃ ಶಬ್ದಪಾಕಂ ಪ್ರಚಕ್ಷತೇ ||

ಗುಣಾಲಂಕಾರರೀತ್ಯುಕ್ತಿಶಬ್ದಾರ್ಥಗ್ರಥನಕ್ರಮಃ | ಸ್ವದತೇ ಸುಧಿಯಾಂ ಯೇನ ವಾಕ್ಯಪಾಕಃ ಸ ಮಾಂ ಪ್ರತಿ ||

(ಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸಾ, ಪು. ೨೦)

[4] ಹೀಗೆ ಪಾತ್ರವೊಂದು ಮತ್ತೊಂದು ಪಾತ್ರದ ಮಾತುಗಾರಿಕೆಯನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳುವ ಮೂಲಕ ವಚನ-ರಚನೆಗಳ ಸೊಗಸನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸುವುದು ಆದಿಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿಯೇ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ: ರಾಮ-ಲಕ್ಷ್ಮಣರನ್ನು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಕಂಡು ನುಡಿಸಿದ ಹನೂಮಂತನ ಮಾತುಗಾರಿಕೆಯನ್ನು ಶ್ರೀರಾಮನು ಹಲವು ಬಗೆಯಿಂದ ಮೆಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ (೪.೩.೨೭–೩೩). ಇಲ್ಲಿಯ ಕೆಲವು ಮಾತುಗಳು ವಾಕ್ಸೌಂದರ್ಯಕ್ಕೂ ಮತ್ತೆ ಕೆಲವು ಉಚ್ಚಾರಣಸೌಷ್ಠವಕ್ಕೂ ಸಂಬಂಧಿಸಿವೆ. ನುಡಿಬೆಡಗಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಕೆಲವೊಂದು ಮಾತುಗಳೂ ಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಗೂ ಅನ್ವಿತವಾಗುತ್ತವೆ. ಆ ಪ್ರಕಾರ ವೇದ-ವ್ಯಾಕರಣಗಳಲ್ಲಿ ಹನೂಮಂತನಿಗಿದ್ದ ಜ್ಞಾನವೂ ಆತನ ವರ್ಣಸಂಯೋಜನಕ್ರಮವೂ ಗಮನಾರ್ಹ. ಇವು ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಶಾಸ್ತ್ರವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ ಮತ್ತು ಭಾಷಾಸೌಷ್ಠವಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿವೆ. ವೇದವೇ  ಹೆಚ್ಚಿನ ವಿದ್ಯೆಗಳ ಮೂಲವಾಗಿದ್ದ ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇದರ ಅರಿವಿಗೆ ಅವಧಾರಣೆ ಸಂದಿರುವುದು ಸಹಜವೇ ಆಗಿದೆ. ಇಂದಿಗೂ ಎಂದಿಗೂ ಭಾಷೆಯ ಶುದ್ಧಿ-ಅಶುದ್ಧಿಗಳನ್ನು ಅರಿಯಲು ವ್ಯಾಕರಣವೇ ಶರಣ್ಯ. ಇಂಥ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ ಮತ್ತು ಸೌಶಬ್ದ್ಯಗಳಿಂದ ಶ್ರವಣಾಭಿರಾಮವಾದ ಪದಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ರೂಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಕವಿಗಳಿಗೆ ಸುಲಭಸಾಧ್ಯವಾದ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ. ಹೀಗೆ ಕವಿಶಿಕ್ಷೆಯ ಒಂದಂಶ ಇಲ್ಲಿದೆಯೆನ್ನಬಹುದು.  

To be continued.

 

Author(s)

About:

Dr. Ganesh is a 'shatavadhani' and one of India’s foremost Sanskrit poets and scholars. He writes and lectures extensively on various subjects pertaining to India and Indian cultural heritage. He is a master of the ancient art of avadhana and is credited with reviving the art in Kannada. He is a recipient of the Badarayana-Vyasa Puraskar from the President of India for his contribution to the Sanskrit language.

Prekshaa Publications

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the fourth volume, some character sketches of the Dewans of Mysore preceded by an account of the political framework of the State before Independence and followed by a review of the political conditions of the State after 1940. These remarkable leaders of Mysore lived in a period that spans from the mid-nineteenth century to the...

Bharatiya Kavya-mimamseya Hinnele is a monograph on Indian Aesthetics by Mahamahopadhyaya N. Ranganatha Sharma. The book discusses the history and significance of concepts pivotal to Indian literary theory. It is equally useful to the learned and the laity.

Sahitya-samhite is a collection of literary essays in Kannada. The book discusses aestheticians such as Ananda-vardhana and Rajashekhara; Sanskrit scholars such as Mena Ramakrishna Bhat, Sridhar Bhaskar Varnekar and K S Arjunwadkar; and Kannada litterateurs such as DVG, S L Bhyrappa and S R Ramaswamy. It has a foreword by Shatavadhani Dr. R Ganesh.

The Mahābhārata is the greatest epic in the world both in magnitude and profundity. A veritable cultural compendium of Bhārata-varṣa, it is a product of the creative genius of Maharṣi Kṛṣṇa-dvaipāyana Vyāsa. The epic captures the experiential wisdom of our civilization and all subsequent literary, artistic, and philosophical creations are indebted to it. To read the Mahābhārata is to...

Shiva Rama Krishna

சிவன். ராமன். கிருஷ்ணன்.
இந்திய பாரம்பரியத்தின் முப்பெரும் கதாநாயகர்கள்.
உயர் இந்தியாவில் தலைமுறைகள் பல கடந்தும் கடவுளர்களாக போற்றப்பட்டு வழிகாட்டிகளாக விளங்குபவர்கள்.
மனித ஒற்றுமை நூற்றாண்டுகால பரிணாம வளர்ச்சியின் பரிமாணம்.
தனிநபர்களாகவும், குடும்ப உறுப்பினர்களாகவும், சமுதாய பிரஜைகளாகவும் நாம் அனைவரும் பரிமளிக்கிறோம்.
சிவன் தனிமனித அடையாளமாக அமைகிறான்....

ऋतुभिः सह कवयः सदैव सम्बद्धाः। विशिष्य संस्कृतकवयः। यथा हि ऋतवः प्रतिसंवत्सरं प्रतिनवतामावहन्ति मानवेषु तथैव ऋतुवर्णनान्यपि काव्यरसिकेषु कामपि विच्छित्तिमातन्वते। ऋतुकल्याणं हि सत्यमिदमेव हृदि कृत्वा प्रवृत्तम्। नगरजीवनस्य यान्त्रिकतां मान्त्रिकतां च ध्वनदिदं चम्पूकाव्यं गद्यपद्यमिश्रितमिति सुव्यक्तमेव। ऐदम्पूर्वतया प्रायः पुरीपरिसरप्रसृतानाम् ऋतूनां विलासोऽत्र प्रपञ्चितः। बेङ्गलूरुनामके...

The Art and Science of Avadhānam in Sanskrit is a definitive work on Sāhityāvadhānam, a form of Indian classical art based on multitasking, lateral thinking, and extempore versification. Dotted throughout with tasteful examples, it expounds in great detail on the theory and practice of this unique performing art. It is as much a handbook of performance as it is an anthology of well-turned...

This anthology is a revised edition of the author's 1978 classic. This series of essays, containing his original research in various fields, throws light on the socio-cultural landscape of Tamil Nadu spanning several centuries. These compelling episodes will appeal to scholars and laymen alike.
“When superstitious mediaevalists mislead the country about its judicial past, we have to...

The cultural history of a nation, unlike the customary mainstream history, has a larger time-frame and encompasses the timeless ethos of a society undergirding the course of events and vicissitudes. A major key to the understanding of a society’s unique character is an appreciation of the far-reaching contributions by outstanding personalities of certain periods – especially in the realms of...

Prekṣaṇīyam is an anthology of essays on Indian classical dance and theatre authored by multifaceted scholar and creative genius, Śatāvadhānī Dr. R Ganesh. As a master of śāstra, a performing artiste (of the ancient art of Avadhānam), and a cultured rasika, he brings a unique, holistic perspective to every discussion. These essays deal with the philosophy, history, aesthetics, and practice of...

Yaugandharam

इदं किञ्चिद्यामलं काव्यं द्वयोः खण्डकाव्ययोः सङ्कलनरूपम्। रामानुरागानलं हि सीतापरित्यागाल्लक्ष्मणवियोगाच्च श्रीरामेणानुभूतं हृदयसङ्क्षोभं वर्णयति । वात्सल्यगोपालकं तु कदाचिद्भानूपरागसमये घटितं यशोदाश्रीकृष्णयोर्मेलनं वर्णयति । इदम्प्रथमतया संस्कृतसाहित्ये सम्पूर्णं काव्यं...

Vanitakavitotsavah

इदं खण्डकाव्यमान्तं मालिनीछन्दसोपनिबद्धं विलसति। मेनकाविश्वामित्रयोः समागमः, तत्फलतया शकुन्तलाया जननम्, मातापितृभ्यां त्यक्तस्य शिशोः कण्वमहर्षिणा परिपालनं चेति काव्यस्यास्येतिवृत्तसङ्क्षेपः।

Vaiphalyaphalam

इदं खण्डकाव्यमान्तं मालिनीछन्दसोपनिबद्धं विलसति। मेनकाविश्वामित्रयोः समागमः, तत्फलतया शकुन्तलाया जननम्, मातापितृभ्यां त्यक्तस्य शिशोः कण्वमहर्षिणा परिपालनं चेति काव्यस्यास्येतिवृत्तसङ्क्षेपः।

Nipunapraghunakam

इयं रचना दशसु रूपकेष्वन्यतमस्य भाणस्य निदर्शनतामुपैति। एकाङ्करूपकेऽस्मिन् शेखरकनामा चित्रोद्यमलेखकः केनापि हेतुना वियोगम् अनुभवतोश्चित्रलेखामिलिन्दकयोः समागमं सिसाधयिषुः कथामाकाशभाषणरूपेण निर्वहति।

Bharavatarastavah

अस्मिन् स्तोत्रकाव्ये भगवन्तं शिवं कविरभिष्टौति। वसन्ततिलकयोपनिबद्धस्य काव्यस्यास्य कविकृतम् उल्लाघनाभिधं व्याख्यानं च वर्तते।

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the third volume, some character sketches of great literary savants responsible for Kannada renaissance during the first half of the twentieth century. These remarkable...

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the second volume, episodes from the lives of remarkable exponents of classical music and dance, traditional storytellers, thespians, and connoisseurs; as well as his...

Karnataka’s celebrated polymath, D V Gundappa brings together in the first volume, episodes from the lives of great writers, poets, literary aficionados, exemplars of public life, literary scholars, noble-hearted common folk, advocates...

Evolution of Mahabharata and Other Writings on the Epic is the English translation of S R Ramaswamy's 1972 Kannada classic 'Mahabharatada Belavanige' along with seven of his essays on the great epic. It tells the riveting...

Shiva-Rama-Krishna is an English adaptation of Śatāvadhāni Dr. R Ganesh's popular lecture series on the three great...

Bharatilochana

ಮಹಾಮಾಹೇಶ್ವರ ಅಭಿನವಗುಪ್ತ ಜಗತ್ತಿನ ವಿದ್ಯಾವಲಯದಲ್ಲಿ ಮರೆಯಲಾಗದ ಹೆಸರು. ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಶೈವದರ್ಶನ ಮತ್ತು ಸೌಂದರ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಗಳ ಪರಮಾಚಾರ್ಯನಾಗಿ  ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಇವನು ಜ್ಞಾನಪ್ರಪಂಚವನ್ನು ಪ್ರಭಾವಿಸುತ್ತಲೇ ಇದ್ದಾನೆ. ಭರತಮುನಿಯ ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಇವನೊಬ್ಬನೇ ನಮಗಿರುವ ಆಲಂಬನ. ಇದೇ ರೀತಿ ರಸಧ್ವನಿಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು...

Vagarthavismayasvadah

“वागर्थविस्मयास्वादः” प्रमुखतया साहित्यशास्त्रतत्त्वानि विमृशति । अत्र सौन्दर्यर्यशास्त्रीयमूलतत्त्वानि यथा रस-ध्वनि-वक्रता-औचित्यादीनि सुनिपुणं परामृष्टानि प्रतिनवे चिकित्सकप्रज्ञाप्रकाशे। तदन्तर एव संस्कृतवाङ्मयस्य सामर्थ्यसमाविष्कारोऽपि विहितः। क्वचिदिव च्छन्दोमीमांसा च...

The Best of Hiriyanna

The Best of Hiriyanna is a collection of forty-eight essays by Prof. M. Hiriyanna that sheds new light on Sanskrit Literature, Indian...

Stories Behind Verses

Stories Behind Verses is a remarkable collection of over a hundred anecdotes, each of which captures a story behind the composition of a Sanskrit verse. Collected over several years from...