Sanskrit is one of the most sophisticated languages in the world. A rubric of aesthetics that is universal in scope governs its poetry. Sanskrit has also evolved a highly language-specific scheme of analysis comprising poetic conventions, prosodic patterns, and grammatical nuances. Its employment and assessment of figures of sound and sense are unique.
ಕುಸುಮ ಕೋಮಲೆಯೆನಿಸಿದ್ದ ದ್ರೌಪದಿ, ಸೋದರರ ಬಗೆಗೆ ಅಮಿತ ಪ್ರೇಮವುಳ್ಳ, ಭೀಮ ಹಿಂದೆ ತಮಗಾದ ಒಂದೊಂದು ಅನ್ಯಾಯವನ್ನೂ, ಅಪಮಾನವನ್ನೂ ನೆನೆಯುತ್ತ ಭೀಭತ್ಸ ಎನಿಸುವಂತಹ ಕೃತ್ಯಕ್ಕೆಳಸಿ, ಅದರಲ್ಲಿ ಸಂತೃಪ್ತಿ ಕಾಣುವುದನ್ನು ನೋಡಿವಾಗ, ಎಲ್ಲ ದ್ವೇಷ, ಸೇಡು, ಅಪಮಾನಗಳೂ, ಇಂತಹ ಕೃತ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಮಾಧಾನ ಪಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವಂತಹ ಮಾನವನ ಮೂಲ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯಲ್ಲಿರುವ ಸಾರ್ವಕಾಲಿಕ ಸತ್ಯ ಗೋಚರವಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿಹಿಂಸೆಯಿಲ್ಲದೇ ಸೇಡಿಗೆ ಶಾಂತಿಯಿಲ್ಲವೆನಿಸುತ್ತದೆ. ಭೀಮ ದ್ರೌಪದಿಯರಾಗಬಹುದು, ಅಗಾಮೆಮ್ನನ್ ನ (Agamemnon) ಪತ್ನಿ ಕ್ಲೈತಮ್ನೆಸ್ತ್ರಾ (Clytemnestra) ಆಗಬಹುದು, ಬ್ಯಾಂಡಿಟ್ ಕ್ವೀನ್ ಫೂಲನ್ ದೇವಿಯಾಗಬಹುದು. ಈ ಮೂಲಭೂತ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯನ್ನು ನಾಗರೀಕತೆಯಾಗಲೀ, ವಿದ್ಯೆಯಾಗಲೀ ಸಂಪೂರ್ಣ ಹತ್ತಿಕ್ಕಲಾರದೆಂದೆನಿಸುತ್ತದೆ.
“Bamboo doesn’t bend. Sun is the real thief”:
जनश्रुतिं यदाहिरीनिवेदकोऽह्नि नान्नभा-
गिति प्रमार्ष्टुमागतः सभोजनो वनं प्रगे।
निधाय भाजनं नते तृणध्वजेऽलपत्ततो
न मस्करो नमस्करोत्यहस्करो हि तस्करः॥[1]
ಅಂದು ರಾತ್ರಿ ದ್ರೌಪದಿ ಏನು ಮಾಡಬೇಕೆಂಬುದನ್ನು ಸೂಚಿಸಿ, ರಾತ್ರಿ ಕೀಚಕನ ಬಳಿಗೆ ಸೈರಂಧ್ರಿಯ ವೇಷತೊಟ್ಟು ವೈಯಾರವಾಗಿ ಬರುವ ಭೀಮನ ರೂಪು ಹೀಗಿತ್ತಂತೆ
ಉರಿವ ಮಾರಿಯ ಬೇಟದಾತನು
ತುರುಗಿದನು ಮಲ್ಲಿಗೆಯ ಮೊಗ್ಗೆಯ
ನಿರಿಕಿ ತಾ ಪೂಸಿದನು ಸಾದು ಜವಾಜಿ ಕತ್ತುರಿಯ |
ಮೆರೆವ ಗಂಡುಡಿಗೆಯ ರಚಿಸಿದ
ಸೆರಗಿನೊಯ್ಯರದಲಿ ಸುರಗಿಯ
ತಿರುಹುತಿರುಳೊಬ್ಬನೆ ನಿಜಾಲಯ ದಿಂದ ಹೊರವಂಟ || (ವಿರಾಟ ಪರ್ವ 3.81)
“A male horse gives birth to foals”:
जानेऽहं घनसलिलाकरस्य गर्भे
जीवालिः प्रविलसतीत्यनूह्यरीतिः।
तत्रैषाऽद्भुतघटनाऽपि सत्यमेव
ह्यश्वोऽसौ निजतनयान् स्वयं प्रसूते॥[1]
I know that the ocean is home to numerous intriguing creatures. In it, a surprising truth awaits: a seahorse gives birth to foals.
“Crescent moon appears on Śiva’s neck”:
उमानर्मविलासोद्यन्नखरक्षतहेतुना।
ग्रीवायामर्धचन्द्रोऽसौ चन्द्रचूडस्य दृश्यते॥[1]
Caught in throes of love, Umā adorned her husband with her nail-mark. It appears like the crescent moon on Śiva’s neck.
“Sun arose in the West and moon in East”:
“धातर्मेरुमहीध्रलङ्घनधिया विन्ध्याद्रिणा सर्वतो
व्याप्तं व्योमतलं दिवेति च निशेत्यस्तं प्रतीतिर्गता”।
दूतेनैवमभाषि “सत्यमुत नो” “सत्यं, गते वासरे
प्रातः पश्चिमपर्वते दिनमणिः पूर्वाचले चन्द्रमाः”॥[1]
‘ಸಭಾಪರ್ವ’ದಲ್ಲಿ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಎರಡು ಸಭಾಭವನಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸುತ್ತಾನೆ. ಎರಡೂ ಭವನಗಳು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕಾಲಘಟ್ಟವೊಂದರಲ್ಲಿ, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ವಾಸ್ತು ಕಲೆಯು ಸಾಧಿಸಿದ್ದ ಔನ್ನತ್ಯದ ಪ್ರತೀಕಗಳೆನ್ನಬಹುದು. ಮೊದಲನೆಯ ಸಭಾಭವನ, ಧರ್ಮರಾಯನ ಇಂದ್ರಪ್ರಸ್ಥದಲ್ಲಿ ದೇವಶಿಲ್ಪಿ ಮಯನಿಂದ ನಿರ್ಮಿತವಾದದ್ದು. ಈ ಸಭಾಭವನನಿರ್ಮಾಣದ ಉದ್ದೇಶ ರಾಜಸೂಯಯಾಗವನ್ನಾಚರಿಸುವ ಧಾರ್ಮಿಕ, ಸಾತ್ತ್ವಿಕ ಉದ್ದೇಶ. ಸಹಸ್ರಾರು ರಾಜರು, ಋಷಿಗಳು, ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಮತ್ತು ಸಮಾಜದ ಉಳಿದ ಎಲ್ಲರೂ ಸೇರಿ, ವೇದಗೋಷ್ಠಿ, ವಿದ್ವತ್ಗೋಷ್ಠಿ ಮುಂತಾದ ಅನೇಕ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವುದು, ಆದರೂ ಇದೇ ಸಭಾಭವನದಲ್ಲಿ, ಧರ್ಮಸಂಸ್ಥಾಪನೆಗೆಂದು ಕೃಷ್ಣನಿಂದ ಶಿಶುಪಾಲವಧೆಯೂ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಹಾಗೂ ಈ ಸಭೆಯ ವಾಸ್ತುವಿನ್ಯಾಸದ ಗೊಂದಲಗೊಳಿಸುವ ಚಾತುರ್ಯದಿಂದಾಗಿ,
[अयं हि शतावधानिना आर्यगणेशेन कन्नडभाषया लिखितस्य कस्यचन लेखस्य सङ्क्षिप्तोऽनुवादः।]
नैतत्तिरोहितं कलाभिज्ञानां यन् मोनालिसाया निगूढो मन्दहासः कश्चिदनेकेषां व्याख्यानानां विषयीभूत इति। एवमेव ह्याम्लेट्नामकस्य द्वन्द्वनिष्ठः कश्चन विलक्षणः स्वभावो नैकविश्लेषणपात्रीभूतः। इत्थं च बेलूरुनगरस्था मुकुरमुग्धाभिधा शिलाबालिका निजास्यगतेन केनचिन्म्लानोत्तरेण भावेन भूयसा विमर्शविषयीकृता। अनयैव रीत्या नाटकानां प्राग्रहरस्य तावदभिज्ञानशाकुन्तलस्य पद्येष्वन्यतमं व्याख्याभिरनेकाभिः परिभूषितं विलसति। तच्च पद्यमिदम्—
रम्याणि वीक्ष्य मधुरांश्च निशम्य शब्दान्
“Kālidāsa composed poems in Kannada”:
वाणीवीणागुणरणनचिन्माधुरीमोदयुक्त्या
गौरीशर्वाद्वयनयजयप्रीतिसंस्फूर्तिशक्त्या।
देशस्यास्य प्रसृमरकलाशास्त्रविज्ञानरक्त्या
कर्णाटोक्त्या कवनमकरोत् कालिदासः कवीन्द्रः॥[1]