May 2025
प्रतिष्ठा से वंचित सम्राट – हेमचन्द्र विक्रमादित्य
भारत के लम्बे इतिहास में कुछ युद्ध बडे निर्णायक सिद्ध हुई। पानीपत की तीनो लड़ाइयां इस दृष्टि से महत्वपूर्ण रही है। यदि इन लडाइयों के परिणामों में थोड़ा भी परिवर्तन हो जाता तो भारत का भविष्य पूर्णतः बदल जाता। ऐसी ही एक लड़ाई में मारा गया महान योद्धा हेमू अर्थात हेमचन्द्र विक्रमादित्य था।
दो शताब्दियों तक दिल्ली पर इस्लामिक सल्तनत के बाद सनातन धर्म को दिल्ली के शासन पर पुनः स्थापित कर पाने का...
ಸೂಚನೆ, ಸಾರಾಂಶ, ಸಂಗ್ರಹ
ಡಿ.ವಿ.ಜಿ. ಅವರ ಮನಸ್ಸು ಸದಾ ಸಾರಗ್ರಹಣದತ್ತ ಲಗ್ನವಾಗಿರುವಂಥದ್ದು. ಹೀಗೆ ಗ್ರಹಿಸಿದ ಸಾರವನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ, ಸ್ಮರಣೀಯವಾಗಿ, ಸುಂದರವಾಗಿ ಹೇಳುವಲ್ಲಿ ಅವರ ಕಾವ್ಯ-ಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ಸಹಕರಿಸಿದೆ. ಅವರ ಈ ದೃಷ್ಟಿ ಗದ್ಯ-ಪದ್ಯಗಳಾಗಿ ಮೂಡಿ ಓದುಗರಿಗೆ ಮಹೋಪಕಾರ ಮಾಡಿದೆ. ಪ್ರತಿ ಅಧ್ಯಾಯದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿಯೂ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಕಂಡುಬರುವ ಈ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ರಚನೆಗಳು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಗ್ರಂಥಭಾಗವು ಮನಸ್ಸಿಗೆ ನಾಟುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತವೆ; ಇಡಿಯ ವಿವರಣೆಯನ್ನು ಒಂದೇ ದೃಕ್‌ಪ್ರಸಾರದಲ್ಲಿ ಗ್ರಹಿಸುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತವೆ. ಇಂಥ ಕೆಲವು ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಈಗ...
Uttara-kāṇḍa of the Rāmāyaṇa does not mention anything about the battle involving Lava and Kuśa; the Pātāla-khaṇḍa (adhyāyas 1-68) of the Padma-purāṇa speaks about the yajñāśva roaming around different lands. Moreover, as per the version that we come across in the purāṇa, Rāma and Sītā reunite and live happily ever after; thus, the story ends on a positive note, just like the play Uttara-rāma-carita. However, we cannot jump to the conclusion...
अजेय सम्राट : छत्रसाल
अतुलनीय शौर्य का एक और उदाहरण बुंदेलखंड का सम्राट छत्रसाल है। इसके कारण औरंगजेब तक भयभीत था। बुंदेलखंड का नाम उस क्षेत्र की देवी विंध्यवासिनी से मिला है। लोक कथा के अनुसार वहां के शासक ने अपनी सारी संपदा अपने पांचवें पुत्र पंचम को सौंप दी थी, इससे क्रोधित हो कर उसके शेष चारो भाइयों ने मिलकर पंचम से राज्य छीन लिया। तब पंचम ने विंध्याचल स्थित एक शक्ति पीठ देवी विंध्यवासिनी की उपासना की और जब वह देवी को अपने प्राणों की बलि...
ಕೃತಿವೈಶಿಷ್ಟ್ಯ
ಹೀಗೆ ಡಿ.ವಿ.ಜಿ. ಅವರು ರಚಿಸಿದ ‘ಜೀವನಧರ್ಮಯೋಗ’ ಒಂದು ಅಪೂರ್ವ ಕೃತಿ. ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ವಾಙ್ಮಯವನ್ನು ನಮ್ಮ ಕಾಲಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಅನ್ವಯಿಸಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸುವುದು ಅವರ ಸಾಹಿತ್ಯಸೃಷ್ಟಿಯ ಪ್ರಮುಖ ಆಯಾಮಗಳಲ್ಲೊಂದು. ‘ಈಶೋಪನಿಷತ್ತು’, ‘ಪುರುಷಸೂಕ್ತ’, ‘ಮನುಸ್ಮೃತಿ’ (ಇಂಗ್ಲಿಷ್) ಮುಂತಾದ ಆರ್ಷಗ್ರಂಥಗಳ ಮೇಲಣ ಅವರ ಬರೆಹಗಳು ರೂಪುಗೊಂಡದ್ದು ಈ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ. ಡಿ.ವಿ.ಜಿ. ಅವರು ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತೋರಿದ ನಿತಾಂತ ಶ್ರದ್ಧೆ, ಪರಿಶ್ರಮದ ಸಾತತ್ಯ, ಅಂತರ್ದೃಷ್ಟಿ - ಒಂದೊಂದೂ ಅನುಪಮವಾದುದು. ಹಳತೆಲ್ಲದರಲ್ಲಿಯೂ ಹುಳುಕನ್ನೇ ಹುಡುಕದೆ,...
We may safely say that the Uttara-rāma-carita was the final product of Bhavabhūti’s talent; however, we are discussing the play here because its story is a continuation of the Mahāvīracarita. The following is the summary of its plot –
(Sītā is in her final stages of pregnancy; the elders of the family leave her in the care of Rāma and Lakṣmaṇa and are away to attend a yajña performed by Ṛṣyaśṛṅga)
To help Sītā overcome her boredom, Rāma and...
राणा प्रतापसिंह की सफलता और उपलब्धियॉ उसकी नीतियों की योग्यता और प्रभाव को सिद्ध करती है। अपने बाहर वर्षों के सतत प्रयासों के पश्चात भी अकबर उससे कुछ भी छीन सकने में सफल नहीं हो सका। राणा प्रताप ने अपने पिता से प्राप्त राज्य को बिना क्षति अपने पुत्र को सौंपा था। यदि प्रतापसिंह अकबर के समक्ष समर्पण कर देता तो उसका पुत्र अकबर के दरबार में एक सामान्य स्थिति को ही प्राप्त कर पाता। बाद की घटनाओं ने प्रतापसिंह की समस्त उपलब्धियों को लील लिया।
राणा...
ಪ್ರಾಣಿಗಳಿಗಿಂತ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಆಲೋಚನಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಮಾನವನಿಗೆ ತನ್ನ ಸ್ವರೂಪವೇನು, ತಾನು ವ್ಯವಹರಿಸುವ ಜಗತ್ತಿನ ಜಾಡು ಎಂಥದ್ದು, ತನಗೂ ಜಗತ್ತಿಗೂ ಇರುವ ಸಂಬಂಧ ಯಾವ ತೆರನಾದುದು, ಈ ಸಂಬಂಧದಿಂದ ಉಂಟಾದ ಬಂಧದ ಬಗೆ ಎಂಥದ್ದು, ಇಂಥ ಬಂಧದಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ ಹೇಗೆ? ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ಸಹಜವಾಗಿ ಮೂಡುತ್ತವೆ. ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರಗಳನ್ನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳಲು ಆತ ಶಾಸ್ತ್ರ, ಯುಕ್ತಿ, ಅನುಭವ ಎಂಬ ಪ್ರಮಾಣಗಳನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸಿ ಶ್ರವಣ, ಮನನ, ನಿದಿಧ್ಯಾಸನಗಳ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಮುನ್ನಡೆಯುತ್ತಾನೆ. ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ದೊರೆತ ಉತ್ತರಗಳಿಂದ ಉಪಶಾಂತಿ ಲಭಿಸಿದರೆ ಜೀವನ...
Mālyavanta is distressed that his plans are failing. (The burning of Laṅkā; Akṣakumāra is slain; Hanūmān offers Rāma’s ring as a token of recognition to Sītā); conversation between Rāvaṇa and Mandodarī. (Laṅkā is besieged by the vānara army). Aṅgada comes to Rāvaṇa as a messenger; the events of the battle between Rāma and Rāvaṇa are described by Vāsava and Citraratha. (Slaying of Rāvaṇa). [Aṅka 6]
Conversation between Laṅkā and Alakā; hue and...